به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) سال ۱۳۷۲ با عضویت ایران در موسسه جهانی شابک، جریان صدور این شماره استاندارد بینالمللی از سوی معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به موسسه خانه کتاب واگذار شد.
شابک یا شماره استاندارد بینالمللی کتاب از ۱۰ تا ۱۳ رقم تعیین میشود. هر کدام از شمارههای شابک، دارای معنا و مفهوم است. اگر کتاب در ایران منتشر شده باشد، باید دارای شماره و یا شناسه ملی ویژه ایران در موسسه بینالمللی شابک باشد.
سال ۱۳۷۲ که ایران به عضویت موسسه جهانی شابک پیوست. شناسه گروهی ایران در نظان شابک در ابتدا ۹۶۴ تعیین شد. سال ۱۳۸۶ پس از به اتمام رسیدن برخی از گروههای پیش شماره ۹۶۴،شناسه گروهی جدید ۶۰۰ به ایران اختصاص پیدا کرد. در حال حاضر ایران دارای سه شماره شناسه ۹۶۴ـ۹۷۸، ۶۰۰ ـ ۹۷۸ و ۶۲۲ـ۹۷۸ است.
بهعنوان مثال یک شابک دارای بخشهای زیر است:
(رقم کنترل)۸ـ (شناسه عنوان) ۱۰ـ(شناسه ناشر) ۵۵۰۵ـ (شناسه گروهی ناشران ایران) ۶۰۰ـ (پیششماره isbn: 978 :(isbn
کاربردهای شابک
با شابک میتوان کتاب مورد نظر را از بین تعداد زیادی کتاب بدون نیاز به مشخصات کتابشناسی مانند، نویسنده، ناشر و یا نویسنده دست پیدا کرد؛ یکی دیگر از آثار استفاده از شابک این است که به افراد کمک میکند کتاب مورد نظر را از بین عنوانهای مشابه، مشخصات پدیدآور، ناشر و همچنین قطعهای مختلف کتاب تشخیص دهند، جریان انبارگردانی، فروش و توزیع کتاب نیز به آسانی انجام میشود.
واحد شابک موسسه خانه کتاب، موظف است برای همه ناشران ایران این شماره بینالمللی را صادر کند. اطلاعات بعد از جمعآوری از سوی واحد شابک، به زبان لاتین ترجمه و به سازمان جهانی isbn ارسال و همچنین در پایگاه اینترنتی این مرکز بارگذاری میشود. یکی از مزیتهای این جریان امکان شناسایی رقبا و شرکاء و همچنین سهولت در امر خرید و فروش مالکیت معنوی است.
از دیگر کاربردهای شابک، فروش، کنترل موجودی، سفارشات، اطلاعات فروش، توزیع، آمار تولید، مدیریت حق کپیرایت از کاربردهای شابک است.
تولیداتی مانند مکتوبات بریل، کتاب صوتی و الکترونیکی، میکروفرمها و نرمافزارهای چندرسانهای مبتنی بر متن و همچنین محصولات چاپی نیز باید شابک دریافت کنند. ناشران با توجه به ارائه خدمات ۲۴ ساعته پایگاه شابک موسسه خانه کتاب هر زمان میتوانند درخواست دریافت شابک را ارائه کنند.
عضویت ۱۲ هزار و ۴۶۵ ناشر در نظام شابک
از ابتدای سال ۱۳۷۲ تا امروز ۱۲ هزار و ۴۶۵ عضو نظام شابک شدهاند که طی این ۲۵ سال برای ۶۸۲ هزار و ۸۳۷ عنوان کتاب شابک صادر شده است.
براساس آمار از ابتدای سال ۱۳۹۷ تا اواسط اسفندماه، ۵۴۰ عضو وارد سامانه شابک شده است و این روند همچنان ادامه دارد. چندی پیش، با توجه به تعداد صدور مجوز نشر در کشور و همچنین میزان صدور شابک در ایران، سازمان جهانی شابک شگقت زده شده بود.
این آمار از کل اتحادیه اروپا بیشتر است تا آنجا که سازمان جهانی شابک از میزان عرضه شابک در ایران شگفت زده میشود.
طراحی سامانه شابم از سوی موسسه خانه کتاب
یکی دیگر از فعالیتهای موسسه خانه کتاب به حوزه صدور شابم، اختصاص دارد. شابم شماره اختصاصی برای متون چاپي موسيقی است. سامانه صدور شابم، برای ناشران فعال در حوزه انتشار متون چاپی موسیقی، در حال طراحی است.
پیشبینی میشود، سال آینده این سامانه در اختیار ناشران قرار بگیرد. ناشران تا پیش از طراحی همانند ناشران دیگر کتابها از شابک استفاده میکنند. در حال حاضر ۲۵۰ ناشر متون چاپی موسيقی را منتشر میکنند.
برخی ضوابط شابک
صدور شابک دارای ضوابطی است از جمله آنها میتوان به هر اثر یا ویرایش خاصی از آن شابک جداگانهای اختصاص پیدا میکند. کتابهای خارجی بدون هیچ تغییری به صورت افست منتشر میشوند نیاز به شابک ندارند. در مواردی که ناشر دیگری اثر را بدون هیچ تغییری تجدید چاپ کند شابک آن تغییر خواهد کرد. تغییر در نوبت چاپ و قیمت کتاب در صورتی که کتاب ویرایش جدید محسوب شود به شابک جدید ندارد.
واحد شابک موسسه خانه کتاب، تا پایان سال ۲۰۱۸ برای ۳۵ هزار و ۲۹۸ ناشر مولف شابک صادر کرده است.
یکی از مباحث قابلتوجه از سال ۱۳۹۳ واکنش اتحادیه ناشران و کتابفروشان و همچنین ناشران را در پی داشت، تصمیم مدیران وقت موسسه خانه کتاب، مبنی بر پولی شدن شابک بود. این موضوع با توجه به مشکلات متعدد مانند نوسانات قیمت کاغذ و دیگر مسائل متوقف شده و باید منتظر تصمیم مدیران فعلی بود. |