آیت‌الله حاج شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی، رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار (ع) در گفت‌وگویی با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در قم، با موضوع حوزه‌های علمیه و مرجعیت شیعه و قرآن کریم، گفت: بر اساس سفارشی که پیامبر اکرم (ص) در حدیث ثقلین «انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی» فرمودند، حوزه‌های علمیه شیعه و مراجع شیعه و فقهای عالی‌مقام این حوزه‌ها عنایت خاصی به قرآن کریم داشتند، البته در کنار فقها، مفسران بزرگی از زمان شیخ طوسی تفسیری به نام «تبیان» نوشت و بعد هم مفسران دیگری از میان فقها یا غیرفقها پیرامون قرآن کریم مطالب و تفاسیری نوشتند.
آیت‌الله لنکرانی بیان کرد: فقهای ما در کتب فقهی خودشان به آیاتی که مربوط به احکام است، بسیار اهتمام ورزیده‌اند؛ به‌طوری‌که دقایق و نکات بسیار عمیقی را که از این آیات استنباط کردند، در هیچ کتاب تفسیری معروف ملاحظه نمی‌کنیم. مثلاً کتاب بسیار گرانسنگ «مکاسب»، در جاهایی که مرحوم شیخ اعظم انصاری به برخی از آیات قرآن استشهاد می‌کند، ما در حواشی کتاب «مکاسب» بزرگان را می‌بینیم مثل مرحوم سید یزدی، مرحوم محقق اصفهانی که حاشیه بسیار قوی بر کتاب «مکاسب» دارد و مرحوم امام خمینی (ره) که ایشان هم در کتاب «البیع» مباحث بسیار مفصلی در معاملات دارند؛ وقتی به آیات می‌رسند، چه نکاتی و حقایقی را از دل این آیات استخراج می‌کنند.
رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار (ع) با بیان اینکه آیاتی که امام (ره) در مباحث فقهی، اصولی، اخلاقی و عرفانی‌شان مورد بحث قرار دادند، امروز در یک مجموعه مستقل به چاپ رسیده است، افزود: در طول تاریخ حوزه‌های علمیه و مراجع نسبت به قرآن توجه و اهتمام فراوانی هم داشتند، البته چون اساس کار اینها بر مدار احکام بوده است، آیات الاحکام را بیشتر مورد توجه قرار می‌دادند و امروز ما کتاب‌های مربوط به آیات الاحکامِ بسیار پرمحتوا و غنی داریم. بخش‌های دیگری از قرآن کریم را هم علمای دیگر حوزه از قبیل مفسران و حکما مورد توجه قرار دادند.
فرزند مرحوم آیت‌الله العظمی فاضل لنکرانی (ره) با بیان اینکه پدرش در دوران معاصر یکی از مراجع بزرگ عالم تشیع بوده و مقلدان فراوانی در ایران و خارج از ایران داشته است و در بحث‌های فقهی خودش نسبت به قرآن اهتمامی ویژه‌ای داشته است، ادامه داد: ایشان از مباحثی که مرتبط به آیات قرآن کریم بود، با سرعت عبور نمی‌کردند. وقتی بحث به آیات قرآن می‌رسید، تأمل بسیار زیادی می‌کردند و نکات جدیدی که ما در تفاصیل کمتر مشاهده می‌کردیم، از آیه، استخراج و به فضلا و طلاب توصیه می‌کردند که در همین مباحث فقهی به آیات قرآن تأمل کنند و به آنها می‌فرمودند فکر نکنید مباحث درس خارج حوزه اختصاص به فقه و اصول دارد، باید در حوزه‌های علمیه خارج تفسیر قرآن راه‌اندازی شود به این معنا که طلبه‌ای به‌صورت عمومی، متن یک تفسیر را بخواند و همین متن را وقتی تمام کرد، به‌صورت درس خارج، یک دور تفسیر قرآن را ببیند.
تدوین آیات مورد استناد آیت‌الله فاضل لنکرانی در مباحث فقهی و اصولی، در یک مجموعه دو جلدی
این استاد حوزه علمیه با اشاره به اینکه مرحوم آیت‌الله فاضل لنکرانی، مباحث فقه و اصول خود را در خدمت آیت‌الله بروجردی و آیت‌الله امام خمینی و مباحث فلسفی و تفسیری را در محضر مرحوم علامه طباطبائی گذرانده بود، گفت: یکی از کارهایی که مرکز فقهی ائمه اطهار در راستای احیای آثار ایشان انجام داده، این است که تمام آیاتی را که ایشان در مباحث فقهی یا در مباحث اصولی به آن استناد و بر اساس آنها استدلال کرده است، در یک مجموعه دو جلدی جمع‌آوری کرده که بعد از استخراج باید محققین و علما و فقیهان و فقها ببینند که چه نکات جدیدی را از این آیات شریفه استنباط کرده‌اند.
آیت‌الله لنکرانی ادامه داد: گاهی اوقات خدمتشان می‌رسیدم، ایشان می‌فرمودند دو، سه روز است در مورد این یک کلمه در آیه فکر می‌کنم بعد می‌فرمودند که فکر کن ببین چه به ذهنت می‌رسد، آیا نکته‌ای که برای من پیش آمده، در تفاسیر مطرح شده است یا نه؟ این خیلی مهم است که کسی در درجه بسیار بالایی از فقاهت، موفق شود یک دوره فقه را، تقریباً حدود ۸۰ درصدش را به رشته تحریر دربیاورد که همان تفصیل‌الشریعه، شرح تحریرالوسیله امام خمینی (ره) است. مرحوم والد ما قبل از پیروزی انقلاب در همان ایام سن جوانی در کنار درس‌های پرجمعیتی که در سطوح عالی داشتند، مباحث علوم قرآنی را مورد توجه قرار دادند، ایام تعطیلی را ایشان مشغول بحث‌های مربوط به علوم قرآنی مثل اعجاز قرآن، عدم تحریف قرآن، قراءات مختلفه در قرآن بودند که آن بحث‌ها به صورت یک جلد کامل درآمد و آن زمانی که ایشان در تبعید بودند و برای اولین بار با عنوان کتاب «مدخل‌التفسیر» چاپ شد.
تالیف کتاب «پاسداران وحی» در پاسخ به یک اشکال محوری کتاب دیگر
رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار ادامه داد: قبل از انقلاب اسلامی و در زمان والد ما و مرحوم آیت‌الله اشراقی، کتابی از یکی از مولفان منتشر شده بود که اشکال اصلی و محوری آن کتاب این بود که مؤلف آن کتاب، علم امام حسین (ع) به نتیجه حادثه عاشورا را مورد تردید قرار داده بود. این یک بحث خیلی مهم بود؛ بحثی که برای جامعه شیعه حیاتی بود، آیا می‌شود بگوئیم امام حسین (ع) نسبت به نتیجه کار خودش علم نداشته است، چون آن شخص در آن کتاب ادعا کرده بود که امام حسین (ع) به قصد تشکیل حکومت رفت اما بعد دید نشد، خواست از جان خودش دفاع کند، کشته شد! مرحوم والد ما فرمودند ما مرتب با نویسنده آن کتاب قرار گذاشتیم که به مطالب شما اشکالاتی داریم، شما بنشینید این اشکالات مطرح شود، فرمودند سه بار وعده گذاشتیم و هیچ بار این شخص نیامد؛ سپس با آقای اشراقی صحبت کردیم که خودمان این بحث‌ها را به‌صورت مفصل جمع‌آوری و کتابی تدوین کنیم به نام کتاب «پاسداران وحی»؛ چون تنها ائمه معصومین (ع) وحی رسول خدا را پاسداری کرده بودند، اینها پیامبر را حفظ کردند و از کتاب الهی پاسداری کردند.
وی با اشاره به محتوای کتاب «پاسداران وحی»، افزود: در آن کتاب مرحوم والد ما و آیت‌الله اشراقی آیات متعددی از قرآن کریم آوردند که دال بر علم امام (ع) است، یعنی خداوند در قرآن نه‌فقط مسئله امامت و اصل امامت را مورد تأکید قرار داده، بلکه خصوصیات امام که عنده علم الکتاب است، امام کسی است که علم این قرآن در نزد او هست. من هم در یکی از بحث‌هایی که مربوط به امام حسین (ع) بود، ذکر کردم که این آیات و روایات علم گسترده‌ی امام را اثبات می‌کند، اینها طوری بودند که وقتی اراده می‌کردند چیزی را بدانند، می‌دانستند، وقتی اراده می‌کردند جزئیات یک موضوعی را ولو یک موضوع خارجی جزئی که فلان شیء در نزد چه کسی در کجا هست یا فلان شخص چه لحظه‌ای فوت خواهد کرد، به همه اینها می‌توانستند علم داشته باشند.
بعد از تفسیر المیزان که افتخار شیعه است، تفاسیر جامع دیگری هم به‌وجود آمده است
آیت‌الله لنکرانی ادامه داد: مرحوم والد ما (آیت‌الله فاضل لنکرانی) نسبت به قرآن عنایت خاصی داشتند و حتی در درس‌های عمومی‌شان راجع به مسئله تفسیر قرآن اظهار تأسف می‌کردند و می‌فرمودند از آرزوهای من این بود که یک دوره تفسیر قرآن بنویسم اما موفق نشدم؛ البته ما در دوران معاصر یک شخصیت بسیار بزرگ مثل مرحوم علامه طباطبائی داشتیم که امروز تفسیر المیزان افتخاری است برای شیعه و تفاسیر بزرگان اهل سنت که غالباً تکراری است، حالا در میان تفاسیر اهل سنت یکی تفسیر روح المعانی آلوسی دارای مطالبی هست و یکی هم تفسیر فخر رازی، ولی انصافش این است که این تفاسیر را هم اگر جمع کنیم، با المیزان بسیار بسیار فاصله دارد.
وی ادامه داد: اما برخی از مردم ما یا حوزه‌های علمیه، خیال می‌کنند که بعد از تفسیر المیزان ما دیگر تفسیر قوی و جامعی نداشتیم، اما به لطف خدا در میان مراجع، بزرگانی بودند که بعد از مرحوم علامه طباطبائی، تفسیرشان منتشر شد، تفسیری را مرحوم آیت‌الله سیدعبدالاعلی سبزواری که ایشان از فقهای بنام بود، تفسیری دارد به نام «مواهب الرحمان» که این یک تفسیر اجتهادی است یعنی با ضوابط اجتهادی و استنباطی از آیات قرآن نکاتی را استفاده کرده و تعابیر بسیار محکم، نکات جدیدی هم مطرح کرده است، همچنین در همین حوزه مقدسه علمیه قم، چند دوره تفسیر را داریم که بعضی از این دوره‌ها را یک نفر نوشته است، دوره تفسیری که آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی با همکاری جمعی از دوستان خودشان و فضلا نوشتند و همچنین برخی از اشخاص دیگر را که به‌تنهایی یک دوره تفسیر نوشتند، برخی در قم، برخی در تهران، از عالمان و افراد اهل فضل هستند.
درس‌های تفسیر بیش از پیش در حوزه‌های علمیه گسترش پیدا کرده است
رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار با بیان اینکه توجه به تفسیر در حوزه‌های علمیه در زمان کنونی قابل مقایسه با قبل از پیروزی انقلاب نیست، تصریح کرد: اساتید بنام قم، امروزه بیش از پنجاه درس تفسیر تخصصی را در حوزه علمیه قم بیان می‌کنند، یعنی حوزه علمیه، تخصصی شدن حوزه و دروس حوزه از برکات شورای عالی مدیریت حوزه در زمان امام خمینی (ره) از آرزوهای مرحوم والد ما بود که در رأس آن شورا و ریاست آن را مرحوم والد ما به عهده داشتند. درس نهج‌البلاغه، درس تفسیر، درس رجال، اینها به صورت تخصصی به میدان آمد و آرزویشان این بود که این درس‌ها در حوزه‌های علمیه گسترش پیدا کند، با اینکه خودشان هم از فقهای نام‌آور بودند، معتقد بودند که حوزه ولو آن عمود خیمه حوزه به تعبیر مقام معظم رهبری فقه و اصول است، ولی نباید منحصر به فقه و اصول باشد.
آیت‌الله لنکرانی افزود: بعداً درس‌های تفسیر بیشتر به میدان آمد، امروز آیت الله العظمی جوادی آملی (حفظه الله) موفق شدند یک دوره تفسیر را برای طلاب تفسیر کنند و کتاب شریف «تسنیم» ایشان از سرمایه‌ها و ذخایر برای حوزه‌های شیعه است و ما باید خدای تبارک و تعالی را شکر کنیم که در زمان ما یک تفسیرهای این چنینی منتشر می‌شود. همایشی که موفق شدیم و مقدماتش را فراهم می‌کنیم و هدف اصلی ما ولو عنوانش حوزه، مرجعیت و قرآن و بیان دیدگاه‌های علوم قرآنی مرحوم آیت‌الله العظمی فاضل لنکرانی است ولی هدف اصلی ما این است که سالانه این همایش به یکی از مراجع مطرحی را که در علوم قرآنی یا در خود قرآن تلاش وافری و تفسیر و یا درس تفسیر داشتند، مطرح کنند، با بزرگان و مسئولین حوزه صحبت کردم اینها هم آمادگی خودشان را اعلام کردند.
استخراج مسائل اساسی نظام اسلامی از قرآن کریم در کتاب‌های جداگانه
وی در ادامه بیان کرد: امیدواریم که توجه فضلا و طلاب، همان‌طوری که به برکت انقلاب به قرآن کریم بیش از گذشته شده است، باز افزون پیدا کند و ما بتوانیم از قرآن کریم مسائل اساسی مسلمین و مربوط به بخش‌های مختلف نظام اسلامی استخراج کنیم، در همین مرکز فقهی ائمه اطهار (ع) که از یادگارهای مرحوم آیت‌الله العظمی فاضل لنکرانی است و ایشان بنیانگذار این مرکز و بنیانگذار تحول در حوزه علمیه قم است؛ امروز راجع به فقه‌های مضاف گروه‌هایی را داریم، یکی از آنها فقه پزشکی است؛ یکی از کارهایی که ما کردیم این است که آیات مربوط به فقه پزشکی را از قرآن کریم استخراج کردیم، ده‌ها آیه است که مربوط به فقه پزشکی است و این در شرف چاپ است و شاید در همین دو سه هفته آینده از چاپ خارج شود، اینها توجه به قرآن است.
وی گفت: ما در همین مرکز فقهی ائمه اطهار یک بخش تفسیری داریم با اینکه اساس این مرکز به عنوان یک مرکز فقهی بود اما بیش از ۱۰ سال گذشته ما یک مرکز تخصصی تفسیر راه‌اندازی کردیم و پژوهش‌های تفسیری عمیقی را فضلا در آن بخش ارائه می‌دهند، موضوعات قرآنی که امروز جامعه بشری به آن نیاز دارد، مردم عزیز ما باید بدانند قرآن فقط یک کتابی نیست که خدای تبارک و تعالی موعظه‌ای و قصه‌هایی از امت‌های گذشته بیان کرده باشد، آیاتی داریم که برای فقه پزشکی، فقه سیاسی، فقه روابط بین الملل، فقه زنان، فقه کودک، فقه رسانه، فقه هنر، فقه تربیتی. ما داریم آیات اینها را قسمت به قسمت از قرآن کریم استخراج می‌کنیم و این گام بسیار بزرگی است که خدای تبارک و تعالی عنایت فرموده و امیدواریم که افق‌های جدیدی به روی ما در این مرکز فقهی گشوده شود و هر چه بیشتر بتوانیم از این قرآنی که هر روز تازه است، قرآنی که کهنه نمی‌شود، قرآنی که هر حادثه‌ای برای بشر تا قیامت پیش بیاید اگر عرضه به قرآن کنیم ما را راهنمایی می‌کند و برای ما خط اصلی را روشن می‌کند، بهره ببریم.
آیت‌الله لنکرانی در پایان با اشاره به یکی از آثار مهم این مرکز بیان کرد: برخی از محققین برجسته این مرکز در طرحی، هر روایتی که ائمه معصومین حکم یا فرمایشی را چه در فقه، چه در اعتقادات فرمودند و به یک آیه از آیات قرآن استدلال کردند جمع‌آوری کردند، که الآن این طرح در قالب سه جلد کتاب جمع‌آوری شده و دو جلد دیگر هم دارد، در یکی از ملاقات‌هایی که یکی از علمای بزرگ الازهر آمد به این مرکز فقهی، من این کتاب را جلوی ایشان گذاشتم، عنوان کتاب این است «تمسک العترة الطاهرة بالقرآن الکریم»، به ایشان گفتم این کتاب چیست؟ عنوانش چیست؟ گفت بسیار عنوان جدیدی برای من هست، تمسک ائمه معصومین به قرآن، یک مقداری ورق زد و برخی از آیات را دید، بعد از او پرسیدم با وجود این آیا تهمت تحریف قرآن به شیعه درست است؟ چند بار گفت کلا کلا هرگز هرگز، و بعد به او گفتم شما علمای اهل سنت ائمه اربعه دارید، چهار امام دارید بیائید همه آنچه را که آنها به قرآن استدلال کردند و آنچه ائمه ما به قرآن استدلال کردند،جایی قرار بدهید ببینید قابل مقایسه است؟ اصل قابل مقایسه نیست، این از افتخارات شیعه است که ائمه‌ای دارد که تنها گروهی هستند که کتاب الهی و رموز این کتاب، ظاهر و باطن این کتاب را فهمیدند، حوزه‌های شیعه هم سر همین سفره ائمه معصومین (ع) زانو زدند و ارتزاق علمی کردند. |
