آن درخت کهن

بهترین کتاب برای شناخت سایه «پیر پرنیان‌اندیش»، گفت‌وگوی میلاد عظیمی و عاطفه طیه با شاعر، است. از دیگر میوه‌های زندگی پربار این شاعر و ترانه‌سرای موسیقی‌شناس، مدیریت در بخش موسیقی رادیو (۱۳۵۷-۱۳۵۱) است که پایه‌گذاری گروه‌های شیدا، عارف و سماعی، شناساندن هنرمندانی چون محمدرضا لطفی، شهرام ناظری و… برای نخستین‌بار، و برکشیدن محمدرضا شجریان بخشی از دستاوردهای آن است. او پس از انقلاب کانون فرهنگی و هنری چاووش را بنیاد نهاد که در آن زمان مهم‌ترین نهاد برای ساخت، اجرا، پخش و آموزش موسیقی ایرانی بود. گذشته از ترانه‌هایی چون «سرگشته» (تو ای پری کجایی، با آهنگ خرّم و آواز قوامی) و «سپیده» (ایران ای سرای امید، با آهنگ لطفی و آواز شجریان)، صدها تصنیف و آواز با شعرهای سایه پدید آمده و شعر او از پرکاربردترین اشعار معاصر در موسیقی ایرانی است.

این شاعر گزیده‌گوی که زبانی پاکیزه و روان و خوش‌آهنگ دارد، بیشتر به غزل‌سرایی شناخته می‌شود؛ اما در سرودن بیشتر قالب‌های شعری چیره‌دست است. او برای هنرنمایی شعر نمی‌گوید و از سرودن، واگویه رنج و دردی را می‌جوید. شعر او، بی‌آن‌که شعاری باشد، پیام‌آور امید، عشق به زندگی، انسان و زیبایی، و جست‌وجوی جهانی بهتر با آزادی، مهر، صلح، وفاداری و بی‌دشمنی، فقر و تبعیض است.

سایه شخصیتی به‌شدّت عاطفی دارد. راست‌گویی، امیدواری، وفاداری، مناعتِ‌طبع و انسان‌دوستی از ویژگی‌های اوست. او چنان آزاده و آزاد است که از هر بندی، جز مهرورزی، می‌گریزد و از همین‌رو گذشته از آنکه به‌دنبال یافتن ثروت، موقعیت و شهرت نبوده حتی تحصیلات رسمی را هم چندان پی نگرفته است. با این‌همه با کنجکاوی همیشگی و هوش سرشارش در ادبیات و موسیقی به دانش گسترده‌ای دست یافته است. او از کودکی همواره جویای دانستن بوده و تا امروز نیز، حتی در شناخت دانش‌ و فناوری روز، همان‌گونه مانده است. یک‌بار که از زمین و زمان به‌تنگ آمده بودم از سایه پرسیدم: «هیچ‌گاه با خود اندیشیده‌اید اگر به این جهان نمی‌آمدیم بهتر بود؟». او که برپایه طبع حساس و عاطفی‌اش، برای رنجی که از بیداد و فقر و دشمنی بر همه آدمیان می‌رود رنج بسیار برده و در زندگی رویدادهای تلخ فراوان ازجمله زندانی‌شدنِ خود، و مرگ یا کشته‌شدنِ صدها آشنای دور و نزدیک را دیده، پاسخ درنگ‌برانگیزی داد: «اگر در برابر همه سختی‌های زندگی، تنها لذت تماشای یک درخت را به آدم می‌بخشیدند، باز هم مشتاقانه زندگی را برمی‌گزیدم». سرافراز باد آن درخت همایون!