آیت‌الله محقق داماد: کتاب خدا به ما اجازه تفتیش عقیده را نمی‌دهد

لزوم دیگری پذیری
آیت‌الله محقق داماد در بخشی از سخنان خود گفت: دعوت از بنده فکر کنم به دو جهت بود. یک جهت اینکه این شخصیت عالیقدر یعنی امام موسی صدر از شاگردان نادر و نامدار پدرم مرحوم محقق داماد بوده است و من دوران نوجوانی را با آن شخصیت سپری کردم که به خانه ما رفت و آمد می‌کرد. برای آخرین بار که چهره ایشان را دیدم زمانی که برای فوت پدر به منزل ما آمدند.

وی افزود: اما جهت دوم فکر می‌کنم به جهت اشتراک فکری این طلبه کوچک با آن مرد بزرگ وجود دارد من برای عرض ادب آمدم. من فقط یک مطلب را مطرح می‌کنم که به هیچ وجه نمی‌خواهم مستقیما به ایشان نسبت دهم اما فکر می‌کنم در راستای تفکر اوست. همه ما با قرآن انس داریم و می‌دانیم که در قرآن ایمان و کفر وجود دارد، اما سخن این است که جایگاه ایمان و کفر کجاست؟ آیا جای آن قلب است یا زبان و لفظ؟ آیا ایمان و کفر از بیانات افراد معلوم می‌شود یا نشانه‌اش قلب است؟ اگر این سوال را به قرآن مجید عرضه کنیم، پاسخ آن را درخواهیم یافت.

آیت‌الله محقق داماد ادامه داد: در قرآن کریم در سوره حجرات این پیام آمده که شما نگویید ما مومن شدیم چون ایمان در قلبتان وارد نشده است. بگویید اسلام آورده‌ایم. در تفسیر این مفهوم گفته‌اند که ایمان و کفر جایش در قلب است اما آنچه در زبان جاری می‌شود و در روابط اجتماعی وجود دارد اسلام به معنای تسلیم است. در همین آیه از سوره حجرات آمده: آنهایی که ایمان نیاوردند اگر خدا و رسولش را اطاعت کند، در اجر و مزدشان و در توزیع منابع قدرت برای آنها هیچ کم نمی‌گذاریم. کما اینکه این‌گونه شد در تمدن اسلامی. ابوسفیان مومن و مسلمان نشد، اما خود و فرزندانش در راس قدرت آمدند. چه کسی می‌گوید که خالد بن ولید با آن همه جنایتهایش ایمان آورده بود؟ ایمان نیاورده بود اما سردار سپاه اسلام شد. من این مبنا را در اندیشه امام صدر می‌بینم.

این استاد حوزه و دانشگاه همچنین به لزوم عدم تفتیش عقیده برای برخوردار کردن شهروندان از حقوق اجتماعی اشاره کرد و گفت: به نظر من در زمان فعلی ما در دنیایی که زندگی می‌کنیم باید این را از قرآن برداشت کنیم که ایمان و کفر امری است قلبی و در حقوق شهروندی اثری ندارد. در روابط شهروندی ایمان و کفر اثری ندارد. آنچه اثر دارد اطاعت خدا و پیغمبر یعنی عمل به مقررات اجتماعی است. اگر از نظم کشور پیروی و رعایت کنیم و قوانین را نشکنیم این اطاعت خدا و پیغمبر است در مقابل ایمان قلبی.

محقق داماد اضافه کرد: ما باید آنچه که امام موسی صدر آغاز کرده در بحث آموزش و پرورش پیدا بکنیم. ما بچه‌ها را به دیگری پذیری عادت دهیم. به آنها آموزش دهیم که همه ذیحق هستند و همه شهروند یک کشور هستند. دشمنی و عداوت را در دل بچه‌ها نکاریم و این شیوه امام صدر است. ایشان به کشوری رفت به نام لبنان که پیروان چند تا دین و مکتب در آنجا وجود دارد و این عالم شیعی همه را به دور هم گرد آورد. او با همه گفت‌وگو می‌کرد و همه را می‌پذیرفت. این روند را اگر از دوره دبستان به فرزندانمان آموزش ندهیم بیان آنها در بزرگسالی فایده ندارد. ما در دانشگاه‌ها آب در هاون می‌کوبیم. اگر شما در آموزش و پرورش بچه‌ را در کودکی آموزش دهید که تو فقط تنها نیستی و دیگری با هر عقیده‌ای دارای حق است و باید به او و کرامتش احترام بگذارید، بعدها جامعه بسیار به مراتب بهتری خواهیم داشت.

محقق داماد اندیشه شیعی را اندیشه‌ای مایل به دیگری خواند و اضافه کرد: شهید ثانی از بزرگان شیعه در منطقه جبل عامل بود، می‌گوید که حتی وقف کردن بر یهودی و زرتشتی هم درست است چرا که اینها نیز بنده خدا هستند و انسان کریم است. این مورد را من در کتاب جدیدم آوردم و بحث کرده‌ام که آخوند خراسانی نیز این تفکر را داشت. ما باید در آموزش و پروش باید تفکر دیگر پذیری را رواج دهیم. ما مجاز نیستیم تا دیگران را تفتیش قلبی کنیم به ما چه که در قلب او چه می‌گذرد؟ باید فقط مواظب باشیم از قوانین تخطی نشود. ما باید این درس را از امام موسی بگیریم و درخت دوستی را بنشانیم و درخت دشمنی را برکنیم که رنج بی‌شمار آرد.

تنظیم سندهای تربیتی آموزش و پرورش بر اساس آموزه‌های امام صدر
ذوعلم نیز در بخشی از سخنان خود گفت: من یکی از مریدان امام صدر بوده‌ام، هستم و خواهم بود. ایشان به عنوان یکی از شاگردان برجسته مکتب امام صادق، ۲۰ سال قبل از پیروزی انقلاب مهاجرت در راه خدا را بر ماندن در یک فضای آرام ترجیح داد و پایه گذار یک سنت در دوره ما شد. ما در مورد پاسداشت بزرگان کم می‌گذاریم و قدرناشناسی می‌کنیم و گاهی هم چون بزرگان ما ذو مراتب هستند از وجوه مختلف آنها غفلت می‌کنیم. اگر شخصی از خارج به ایران آمده بود و حتی مدرسه ای کوچک راه اندازی کرده بود، ما چقدر از او تجلیل می‌کردیم.

وی افزود: اینکه عالمی شیعی در شرایط سخت به کشوری رفته که درگیری‌های فرقه‌ای، فقر و فلاکت و مشکلات شیعیان را دارد و در وسط معرکه آتش بذری می‌پاشد که آن بذر امروز بارور شده است. تفکر اصلاحی، سیاسی، اقتصادی و معنوی امام صدر برکات بسیاری برای جهان اسلام داشته که ما امروز آن برکات را در جهان اسلام می‌بینیم.

حجت‌الاسلام ذوعلم ادامه داد: امام صدر به همراه امام خمینی، آیت‌الله خامنه‌ای و آیت الله سیستانی شناسنامه جهان اسلام هستند. حال اینکه عده‌ای متشابهات را در زندگی امام صدر مطرح می‌کنند و از دیدن حقایق و محکمات سیره او سرباز می‌زنند. ما باید افتخار کنیم که یک ایرانی به کشوری رفته که هرچند در جغرافیای ایران نیست اما پاره‌ای از جهان اسلام است و می تواند این کشور را از ذلت به عرش برساند.

ذوعلم درباره نگاه امام صدر به تربیت نیز چنین اشاره کرد: در حوزه تربیتی نیز این مرد بزرگ به ریشه‌های اسلام ناب محمدی پیوند خورده است. نگاه ایشان فطرت گرایی توحیدی است و هویت ساز است، یعنی امروز اگر ما نوشتیم تربیت باید هویت ساز باشد، امام صدر نیز هویت را در لبنان احیا کرد. نگاه امام صدر نگاه امیرکبیر و نگاهی است که رهبری در گام دوم انقلاب ترسیم کرد. سبک تربیتی امام موسی صدر برای مدارس امروز ما برای معلمان و مدیران ما سرمشق است و به این نکته توجه کنیم که آن سعه صدر تربیتی بدون کوتاه آمدن از مواضع الهی است. ما یا دچار تحجر و اخباری گری می‌شویم یا دچار غرب زدگی. اما سبک امام صدر که توانست امتی را احیا کند سرمشق ماست و امیدوارم بتوانیم سندهای تربیتی آموزش و پرورش را بر اساس این سبک بنویسیم.