| خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)،- الهه کاشانی: درباره زندگی فروغ و اینکه کی به دنیا آمده و کی از دنیا رفته است مطالب زیادی در دست داریم گر چه همه اینها برای شناخت شاعر و بررسی شعرش از دیدگاه نقد رواشناسی و جامعه‌شناسی بسیار مهم است ولی در این یادداشت قصد دارم به این مساله بپردازم که «فروغ چرا فروغ شد؟ و به طور کلی شعرش از چه نظر قابل توجه است.»
علل موفقیت فروغ را هرگز نباید در فرم و انتخاب قالب‌های شعری او جست‌و‌جو کرد، بلکه فروغ در محتوای شعر متفاوت بود؛ علی‌الخصوص جسارت بیان زنانه شعر متناسب با زیست حقیقی و صادقانه شاعر، که به نوعی نوآوری محسوب می‌شود. البته نباید فراموش کرد به قول مشرف‌الدین آزاد در کتاب «پریشاندخت شعر»: «یکی از چشمگیرترین دستاوردهای فروغ در زمینه شعر همانا نرمش بخشیدن به برخی از وزن‌ها در عروض نیمایی است. سر نسپردن به ضرب یکنواخت وزن اما نگاه داشتن تپش‌های طبیعی آن، کش دادن وزن اما نشکستن آن.» شعر فروغ شعر محتوا و مضمون است و از ذهن و جانی بی‌قرار تراوش کرده و پله‌پله او را به اوج رسانده است. او دردهای جامعه را دیده و با گوشت و پوستش لمس کرده و این محتوای شعر اوست که به خواننده نشان می‌دهد فروغ چگونه دیده و منظورش چه بوده است. فروغ را می‌توان شاعری تاثیرگذار دانست. شاید بتوان فروغ را اولین شاعر زن دانست که عاشقانه از مرد سخن گفته است. فروغ در شعرهایش آدم پرحرفی نیست و هرچه گفته موجز و کوتاه بیان کرده. او خود خودش را بدون سانسور و بی‌پروا نشان داده است. صداقت در شعر فروغ موج می‌زند. او در پی کشف راز فصل‌هاست و صداها را می‌شناسد و فریاد می‌زند، صدای انعقاد نطفه، صدای دوردست روز، صدای زندانی، صدای زنگ، صدای کوچه و در آخر می‌گوید: «صدا، صدا، صدا، تنها صداست که می‌ماند.» با نگاهی کلی بر آثار فروغ می‌توان زندگی شعری او را به سه دوره تقسیم کرد: شعر فروغ در این دوره به نظر شهره یوسفی «دست و پا زدن در شاعری و طی طریق است تا نوآوری و تنها حرف «اسیر» بستر و جام و آغوش است. زنی اسیر تن در «دیوار» به جز حرف‌هایی که در «اسیر» بود کمی هم حرف پشیمانی و ندامت و اندوه است. زنی اسیر تن و پشیمانی در «عصیان» علاوه بر حرف‌های «اسیر» و «دیوار» سرکشی و تغیر به خدا نیز اضافه شده است و شاعر خدا را مسبب مشکلات زندگی خود می‌داند. زنی اسیر تن و پشیمانی اما عاصی.» ولی نباید نادیده گرفت که شهرت فروغ با «اسیر» و سنت‌شکنی آغاز شد که وجه بارز شعرهای این کتاب بیان صریح احساسات و تمایلات شاعر بود و البته یادآور می‌شوم در این کتاب، شعر فروغ خالی از صور خیال و از نظر زبانی ضعیف است. در «دیوار» با دغدغه‌های یک دختر جوان روبه‌رو هستیم و در «عصیان» با روح سرکش شاعر که به بیان دردهای درونی خویش می‌پردازد. «به لب‌هایم مزن قفل خموشی استاد بزرگوارم دکتر سیروس شمیسا در کتاب «نگاهی به فروغ فرخزاد» مصاحبه‌ای از فروغ را با مجله «سپید و سیاه» می‌آورد که فروغ در مورد اشعارش در این دوره می‌گوید: «شعر من با خود من پیش آمده است من متاسفم که کتاب‌های «اسیر»، «دیوار» و «عصیان» را بیرون داده‌ام. افسوس می‌خورم که چرا من این کار را با «تولدی دیگر» شروع نکرده‌ام.» «من به یک ماه می‌اندیشم فروغ در این روند به نوعی عرفان مدرن می‌رسد که در آن صدا و پرواز، عمل و انسانیت و… در امتداد تاریخ باقی می‌مانند. فکر کردن به راهی که فروغ آغاز کرد و تا کجا می‌توانست تکامل پیدا کند خیلی‌ها را به اندیشه ادامه راه او انداخت که هیچ کدام نتوانستند به اندازه فروغ موفق و قابل اعتنا باشند. «این منم زنی تنها گذشته از این سه دوره، پررنگ‌ترین چهره‌ای که در شعرهای فروغ موج می‌زند چهره «زن» است. فروغ درد زن بودن را حس کرده و از دید یک زن به دنیا نگاه کرده است. از نظر او زن حق دارد در شعرش زن باشد و این سوال را پیش می‌آورد که چرا مرد حق دارد عشقش را فریاد بزند ولی زن نه؟! «بیا ای مرد ای موجود خودخواه این ابتکار ادبی فروغ بود که به انعکاس روحیات زن در شعرش پرداخت و به نظر من یکی از وجوه بارز شعر فروغ همین نماینده زبان زنان بودن است. رضا براهنی در این باره می‌گوید: «فروغ انفجار عقده دردناک و به تنگ آمده سکوت زن ایرانی است.» نقش زن در شعر فروغ به قدری پررنگ است که قهرمان شعرهایش یا زنان و دخترکان هستند یا خودش: «آن داغ ننگ خورده که می‌خندید اکثر شاعران مرد هر یک به سهم خود نقشی در بیان شعر داشته‌اند ولی فروغ به تنهایی زبان گویای زن ایرانی در شعر است. بعضی معتقدند فروغ شرم و حیای زنانه را زیر پا گذاشته و خیلی صریح از بوسه و آغوش سخن به میان می‌آورد و شعر او را نمی‌پسندند. منوچهر آتشی در این مورد می‌گوید: «فروغ بلندترین صدای زن در شعر فارسی است صدایی که به همان نسبت برای گروهی آزار دهنده و دلخراش است برای گروهی زیبا و دلنواز می‌باشد.» «بگذار زاهدان سیه دامن فروغ در شعرش مدام این نکته را یادآور می‌شود که این موجود پاک رنج کشیده یک زن است و یک انسان است و نباید نادیده گرفته شود و می‌گوید: «من یک زن هستم و تصمیم دارم که در شعرم همچنان زن باقی بمانم و به هیچ وجه خیال بازگشت ندارم.» |
 |
