| به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در فارس، در یکی دیگر از سلسله نشست‌های «بر خوان سعدی» که به میزبانی اندیشگاه مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس برگزار می‌شود، نشستی با محوریت غزلیات سعدی و با حضور احمد اکبرپور نویسنده شیرازی کتاب‌های کودک و نوجوان برگزار شد که در آن، وی به بررسی طنز در غزلیات سعدی پرداخت.
اکبرپور ابتدا با اشاره به اینکه معمولاً فضا و حال و هوای تغزل چنان احترامی به معشوق می‌دهد و او را در هاله‌ای اثیری فرو می‌برد که جز اظهار ارادت و سرسپردگی و تضرع جایی برای اظهار وجود و فردیت به عاشق بخت‌برگشته نمی‌دهد، گفت: در چنین فضای غالب و به رسمیت شناخته‌ای، شوخ‌طبعی و طنز در ساحت بلند معشوق، مانند راه رفتن بر روی کمر مار است. وی در عین حال گفت: سعدی در بسیاری از موارد از پس این کار به خوبی برمی‌آید؛ شیخ اجل، فضا و اتمسفر غزل را از یقین و قطعیت وابستگی و سرسپردگی محض به معشوق خارج می‌کند تا عشق‌ورزی‌ها تداعی دریوزگی محبت را نکند و باعث سرافکندگی شاعر / عاشق نشود؛ «باری غرور از سر بنه و انصاف درد من بده / ای باغ شفتالو و بِه، ما نیز هم بد نیستیم / سعدی گر آن زیبا قرین بگزید بر ما هم‌نشین / گو هر که خواهی برگزین، ما نیز هم بد نیستیم». البته به اعتقاد اکبرپور، حتی اگر معشوق بیرونی و خارج از اراده قلم نیز به پست شیخ بخورد، احترام او را دارد و کمر به خدمت او خواهد بست؛ اما او همیشه احتیاط‌های لازم را می‌کند تا یک وقت خدای‌نکرده معشوق از سروده‌های او احساس خواری و منت‌کشی شاعر را نداشته باشد. «سعدیا دختر انفاس تو بس دل ببرد / به چنین زیور معنی که تو می‌آرایی». به گفته اکبرپور، در فضای غالب تغزل، معمولاً با عاشقی دردمند و غالباً هجران‌زده روبه‌روییم و معشوقه‌ای ستمگر و کافرکیش. «در چنین مواردی شاعر حاضر است که تمامت عمر را در هوا و خیال معشوق سیر کند و انگار که به دیدن او هیچ نیازی نیست.» با این حال اما به باور احمد اکبرپور، سعدی هرچند کاملاً از این دایره تقدیر ادبی بیرون نرفته است، اما با تمهیداتی آن را کمرنگ کرده است و در غالب اشعار حضور فیزیکی معشوق و احیاناً بدخلقی‌هایش را به دوری و هجران رمانتیک ترجیح می‌دهد. «بگذار تا مقابل روی تو بگذریم / دزدیده در شمایل خوب تو بنگریم / شوق است در جدایی و جور است در نظر / هم جور بِه که طاقت شوق‌ات نیاوریم»، «دل بردی و تن زدی همین بود/ من با تو بسی شمار دارم/ دشنام همی دهی به سعدی / من با دو لب تو کار دارم»، و یا «سخن سربه‌مهر دوست به دوست / حیف باشد به ترجمان گفتن». به باور نویسنده «قطار آن شب»، سعدی عشق را از آسمان‌های صاف و آبی، به زمین پر از چاله‌وچوله و خاکستری می‌کشاند و با دیالوگ‌های نمکین سعی می‌کند کارش را پیش ببرد. یا «دیدار تو حل مشکلات است / صبر از تو خلاف ممکنات است / زهر از قِبَل تو نوشدارو / فحش از دهن تو طیبات است». اکبرپور در ادامه با مثال‌آوردن از برخی بیت‌های غزلیات سعدی یادآور شد: در این چالش شوخ طبعانه است که شاعر تهدید را به فرصت تبدیل می‌کند و از تیررس دشنام‌ها می‌گریزد و به تعبیر فرهنگ‌عامه، سعدی در بسیاری از اشعار با دست پس می‌زند و با پا پیش می‌کشد. به گفته نویسنده «غول و دوچرخه»، سعدی در شوخ‌طبعی انگار به مرزهای نامحدود و بی‌کران غزل و تغزل پی برده است؛ وگرنه در بوستان و گلستان نقش معلم و راهبری را دارد که اقتدار کلامش هر شاگرد یاغی را به تأدب و تمکین می‌کشاند. به باور اکبرپور، سرکشی و یاغی‌گری در قواعد مرسوم غزل، نکته دیگری است که می‌تواند به تعادل نگاه سعدی به معشوق کمک کند. «به جای سرو بلند ایستاده بر لب جوی / چرا نظر نکنی یار سروبالا را / که گفت در رخ زیبا نظر خطا باشد / خطا بود که نبینند روی زیبا را»، یا «تنگ‌چشمان نظر به میوه کنند / ما تماشاکنان بستانیم / تو به سیمای شخص می‌نگری / ما در آثار صنع حیرانیم». |
 |
