به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، باران‌های شدید و جاری شدن سیل که بهار امسال بخش وسیعی از کشور را دربرگرفت و خسارت‌های جانی و مالی فراوانی نیز به همراه داشت، بار دیگر موضوع سیل و راه‌های مقابله با آن را به یکی از موضوعات اصلی مورد بحث افکار عمومی جامعه و مسئولان تبدیل کرد. سیل بیش از آن‌که بلایی طبیعی باشد، حاصل دخالت‌‌ها و خرابکاری انسان در چرخه طبیعت است. تخریب جنگل‌ها و مراتع، چرای بی‌رویه دام در بالادست سدها، مسدود کردن بیشتر رودخانه‌های کشور با دیواره‌های بتونی، ساخت‌وساز غیراصولی در مناطق کوهستانی و مسیر رودخانه‌ها ازجمله دلایل افزایش امکان وقوع سیل و تشدید تلفات آن است. تدوین قوانین جدی و برنامه‌ریزی برای پیشگیری از فاجعه و از سویی آگاهی‌بخشی به جامعه برای آمادگی مقابله با شرایط اضطراری، بسیار مهم و حیاتی است.
کتاب «طراحی و ساخت مقاوم در برابر سیل» به همت انجمن مهندسین عمران آمریکا تدوین شده و ابوالفضل اصلانی کردکندی، قاسم کاظمی و سیدمحمد حسین قاسمی آن‌را به فارسی ترجمه کرده‌اند. این کتاب در ۱۴ فصل، ضمن تشریح الزامات پایه برای طراحی و ساخت بنا، به شناسایی مناطق با خطر سیل شامل ساحلی و غیرساحلی و همچنین اهمیت شناسایی سازه‌های آسیب‌پذیر نسبت به سیل می‌پردازد.
۲۰ برابر شدن سیل در فاصله سال‌های ۶۰ تا ۸۰
در مقدمه این کتاب با اشاره‌ای به تاریخچه سیل‌های ویرانگر در ایران، آمده است: «براساس اعلام سازمان حفاظت محیط زیست، از ۴۲۱ مورد سیل اتفاق‌افتاده از سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۸۰، نزدیک به ۷۴ درصد آن تنها مربوط به سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۸۰ می‌شود. یعنی در این فاصله، میزان سیل ۲۰ برابر شده، درحالی‌که تغییرات زیادی در بارندگی‌های منطقه جز چند مورد استثنائی وجود نداشته است. براساس داده‌های بانک اطلاعاتی خسارات سیل معاونت آبخیزداریِ سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، طی چند دهه گذشته به‌طور متوسط خسارات ناشی از سیل، بالغ بر ۱۰۰۰۰ میلیارد ریال در سال بوده است و از سال ۱۳۳۰ لغایت ۱۳۸۳، باعث کشته شدن یکهزار و ۷۳۹ نفر و مفقود‌الاثر شدن ۲۳۸۱ نفر دیگر شده است. دو میلیون و ۳۰۰ هزار هکتار از مزارع کشور در همین بازه زمانی آسیب دیده و یک میلیون و ۵۸۰ هزار رأس دام تلف شده است. اما خسارات وارده به کشور از این سال به بعد، بعد از گذشت ۱۲ سال هنوز به‌صورت مدون ارائه نشده است.»
براساس جدولی که درباره سیل‌های ویرانگر در ایران و جهان در این کتاب ارائه شده، سیل گلستان در سال ۱۳۸۰ با بیش از ۵۰۰ کشته و مفقود و دربند و تجریش در سال ۱۳۶۶ با بیش از ۳۰۰ کشته و مفقود، ویرانگرترین سیل‌های ایران بوده‌اند. همچنین در سطح جهانی، سیل سال ۱۹۳۱ میلادی در چین با یک‌میلیون و ۵۰۰ هزار کشته در صدر جدول ویرانگرترین سیل‌های جهان قرار دارد.
چند بار قرار است از یک سوراخ گزیده شویم!
«اگرچه هرساله کشور شاهد وقوع سیلاب‌های متعددی است، اما سیل ویرانگر گلستان در ۲۰ مرداد ۱۳۸۰ که منجر به کشته و مفقود‌الاثر شدن بیش از ۵۰۰ نفر از هموطنان شد، هنوز هم عنوان نخست فجایع سیل کشور را به خود اختصاص داده اشت. وسعت تخریبی این سیل که به گفته کارشناسان تماما در اثر تخریب جنگل‌ها و مراتع بالادست حوضه آبریز گرگانرود است، حدود ۵۰۰۰ کیلومتر را دربرگرفت و طبق اعلام سازمان ملل در اوت سال ۲۰۰۱، سیل گلستان در این سال رتبه یک تلفات انسانی سیل در جهان را به خود اختصاص داد. شکسته شدن سد شهید وفایی نیز مزید بر علت شد و حجم عظیمی از آب با سرعتی باورنکردنی جاده گلستان و خودروهای عبوری را گرفته تا جنگل‌های بکر داخل پارک ملی گلستان را با خود برد. در اثر این سیل، هزاران تُن خاک جابه‌جا و مخزن سد گلستان پر شد. لاشه حیات وحش سیل‌زده و ده‌ها هزار دام کشته شده در سد و شیوع بیماری وبا در بین سیل‌زدگان، عمق فاجعه را چندین برابر کرد.
اگرچه سیل گلستان بار دیگر در سال‌های ۱۳۸۱، ۱۳۸۲ و ۱۳۸۴ درست در حول‌وحوش سالگرد سیل نخست تکرار و منجر به کشته شدن بیش از یکصد نفر دیگر شد، اما با وجود تخریب چندباره جاده گلستان، باز هم این جاده در همان بستر سیل‌خیز رودخانه «دوغ» در داخل پارک ساخته شد تا بار دیگر این پرسش مطرح باشد که اگر بارانی سیل‌آسا و بیش از حد طبیعی یکبار دیگر در سال‌های آتی گلستان را درنوردد، چه کسی پاسخگوی تلفات انسانی آن خواهد بود.»
خرابی گسترده سیل در پنجه‌های آبرفتی
«مناطق پنجه آبرفتی از خطرناک‌ترین مناطق سیلاب‌دشت محسوب می‌شوند. پنجه‌های آبرفتی عوارضی از زمین هستند که به‌صورت رسوبات مخروطی یا به شکل تخته‌سنگ‌ها، شن، ماشه و رسوبات ریز از بالادست حوضه آبریز فرسایش یافته و در کف دره مجاور ته‌نشین شده‌اند. سیلاب‌های پنجه‌های آبرفتی، دارای مسیرهای جریان به شدت غیرقابل پیش‌بینی بوده و بنابراین در استانداردهای طراحی و اجرا، تنها به شرایط سیل طراحی شامل پتانسیل تشکیل موج، قطع‌شدگی کانال و موج‌های با بقایا پرداخته می‌شود… مسیرهای جریان در این محل‌ها غیرقابل پیش‌بینی بوده و جابه‌جایی جانبی اتفاق می‌افتد. ضمنا این جریان‌های با سرعت بالا، خطرات مرتبط با فرسایش، انتقال بقایا و ته‌نشینی، انتقال رسوب و ته‌نشینی آن‌را به دنبال خواهد داشت.
خرابی گسترده‌ای که در پنجه‌های آبرفتی مشاهده می‌شود، عموما ناشی از سیل‌‌هایی است که از پارامترهای طراحی اقدامات حفاظتی و سازه‌های کنترل سیل تجاوز می‌کنند. به‌طور خاص، خرابی وارد به سازه‌های واقع در مسیر مستقیم جریان می‌تواند گسترده باشد. تسکین سیل پنجه آبرفتی، می‌تواند با دو رویکرد انجام شود: ذخیره آب‌های سیل، بقایا و رسوبات در بالادست و یا انتقال جریان‌های سیل به خارج از پنجه توسعه‌یافته.»
نخستین چاپ کتاب «طراحی و ساخت مقاوم در برابر سیل» در ۱۶۶ صفحه با شمارگان یکهزار نسخه به بهای ۳۰ هزار تومان از سوی انتشارات ارشدان راهی بازار نشر شده است. |
