ذائقه ادبی مخاطب ایرانی را پایین نگه داشته‌ایم

ساسان ناطق، در این نشست با بیان اینکه رمان قالب ادبی پذیرفته شده در سطح جهانی است، گفت: در حوزه رمان چند نکته را باید در نظر گرفت؛ ابتدا بخش مقدماتی رمان و داستان – که من اسم آن را می‌گذارم بندبازی روی خیال خواننده – بر پایه تخیل انجام می‌شود و باید طوری بیان شود که خواننده آن را بپذیرد.

وی با بیان اینکه تأثیر خوب ادبیات در «کشف جهانی نو» است که با رنج نویسنده به مخاطب می‌رسد، تصریح کرد: ما با کلمه زندگی می‌کنیم و کلمه است که جاودانه خواهد ماند، اما متاسفانه ذائقه ادبی مخاطب ایرانی را پایین نگه داشته‌ایم و شاید یکی از دلایل آن این باشد که رمان‌های عامه‌پسند یا متون ترجمه، تألیف را از نویسنده‌های ایرانی گرفته است.

مدیر دفتر قصه و رمان حوزه هنری کشور اضافه کرد: جامعه‌ای که در سطح نازلی از ادبیات بماند پیشرفت نخواهد کرد و فضای گفتمانی در بین نویسندگان آن رخ نمی‌دهد.

ناطق ادامه داد: یکی از نکاتی که باید به آن توجه کرد، جغرافیا و بافت تاریخی مناطق است؛ امروز اگر قرار است در رمان سوژه ویژه‌ای داشته باشیم، اسطوره‌ها و حماسه‌ها در جغرافیای تاریخی اردبیل بسیار است؛ از منظر عاشقانه «سوری» را داریم و البته «شهدا» را که عشق وطن بر دل داشتند.

وی اذعان کرد: داستایفسکی در جایی از قول کسی آورده است «آنچه مردم بیش از هر چیزی از آن می‌ترسند، برداشتن گامی نو و گفتن حرفی تازه است» که این جمله بر سه نکته تأکید دارد: اهمیت طرحی نو، طراحی نو و روایتی نو.

مدیر دفتر قصه و رمان حوزه هنری افزود: انسان باید به آنچه می‌خواهد بیان کند، ابتدا به دقت نگاه کند تا جنبه‌هایی جدید از آن را بیاید که پیش از آن از سوی کسی بیان نشده است.

وی ادامه داد: دست ما برای نوشتن باز است اما اینکه چه چیزی را چه‌طور بنویسیم مهم است؛ برای نوشتن باید مدت‌ها به همه ارکان و زوایای داستان فکر کنیم و از زوایای مختلف به آن نگاه کنیم.

ناطق آشنایی‌زدایی را با نقبی به شعر سپهری معنی کرد و گفت: آشنایی‌زدایی یعنی چشم‌ها را باید شست، جور دیگر باید دید؛ زیرا در رمان تلاش ما ارائه منظرگاهی جدید است، چرا که روزمرگی باعث می‌شود بسیاری از چیزهایی که هر روز می‌بینیم، برای ما تکراری شود؛ از این رو، در مراوده‌های دوستانه داستانی، زاویه دید متفاوتی عاید ما می‌شود.

وی اظهار کرد: گاهی توالی و ترتیب زمانی از به هم ریختن برخی قواعد حاصل می‌شود و اختراع زبان نو سبب آشنایی‌زدایی خواهد شد.

نویسنده «نامه‌رسان» اضافه کرد: هنری جیمز می‌گوید «سعی کنید جای اینکه چیزی را توصیف کنید، آن را نشان دهید»؛ این موضوع، اهمیت تصویرسازی را روشن می‌کند و اینکه اگر قرار است من همه چیز را بگویم، پس شخصیت‌های داستان چه می‌کنند؟ از این رو، لازم است از تصویر قوای بینایی، چشایی و شنوایی استفاده کنیم: صدا، دود، طعم، بو.. اینها باید تصویرسازی شوند و با تصور اینکه با خواننده حرفه‌ای طرف هستیم ،تصویر پر قدرت دیدنی به کار ببریم با این ذهنیت که برای او کیفیت مهم است یا کمیت جزئیات؟

وی افزود: بهترین و مؤثرترین جزئیات را زمانی به کار می‌بریم که مخاطب برای نخستین بار با شخصیت اصلی مواجه می‌شود؛ با بهره‌گیری از واژگانی که تأکید بیشتری بر تصویرسازی دارند و بر این اساس،گاهی نیازی به دیالوگ‌نویسی نیست؛ رفتاری که توصیف می‌شود ورای این دیالوگ نقش ایفا خواهد کرد.

ناطق ادامه داد: گفت‌وگو یکی از راه‌های شخصیت‌پردازی است؛ اجازه بدهیم شخصیت‌ها حرف بزنند و خود را عریان کنند؛ گفت‌وگو نمی‌آید که صفحه را پر کند، بلکه باید تأثیر برانگیز باشد. اگر قرار نیست ما را سر ذوق بیاورد بهتر که اصلاً نیاید. بر این اساس، باید مثل کریستالی که در بهترین جای منزل قرار می‌گیرد از آن استفاده کرد.

وی افزود: نکته دیگری که لازم است به آن توجه شود این است که سعی کنیم آغاز خوبی برای رمان در نظر بگیریم؛ مثل آنچه در «همنوایی شبانه ارکستر چوبی»، «جای خالی سلوچ»، «دکتر نون زنش را بیشتر از مصدق دوست دارد» یا «ملکوت» اتفاق می‌افتد.

نویسنده رمان «قوش» تأکید کرد: به اسباب نویسندگی، از جمله «جذابیت طولی و عرضی» خوب فکر کنیم؛ ضمن اینکه انتخاب راوی و انتخاب لحن هم نقش بسیار اساسی دارد و این به معنای مهندسی روایت است.

وی اضافه کرد: مراحل پژوهش تنها در کتاب‌ها اتفاق نمی‌افتد؛ حتی محیطی نیست؛ بلکه می‌تواند ذهنی هم باشد. طرح‌ریزی لازم است؛ یعنی تعیین مضمون در قالب یک جمله خبری ساده.

ناطق با توصیه بر اینکه باید به رمان ایرانی اهمیت بدهیم و انسان ایرانی را با تولید آثار ادبی شایسته به جهان بشناسانیم، اظهار کرد: در بازی باید قواعد بازی را خوب بدانیم و در این مورد البته بازنگری و بازنویسی  مهم‌ترین بخش کار است.

مدیر دفتر قصه و رمان حوزه هنری درباره کتاب «من سلاخ نیستم» نیز گفت: وقتی کتاب سیدحسینی در شورا مطرح شد، سوژه آن نظر اعضا را جذب کرد و همین سبب شد این کتاب در قواره ملی منتشر شود.

داستان‌نویسی عرق‌ریزان روح است
امیر رجبی، رئیس حوزه هنری استان اردبیل نیز در جریان این نشست تصریح کرد: در تاریخ ادبیات فارسی، از گذشته تا کنون – اغلب – شعر غالب بوده و بالطبع طرفدار بیشتری نیز داشته است، اما داستان و ادبیات داستانی سابقه تاریخی کمتری دارد؛ با این حال در سطح جهانی نگاه وسیع‌تری به آن می‌شود و در این بین، رمان حوزه گسترده‌تری دارد.

وی افزود: حوزه هنری از بدو تأسیس با برپایی کارگاه و کلاس‌های آموزش داستان، پاتوق و محفلی برای توسعه این بخش از ادبیات بوده و حضور محمود مهدوی و رضا کاظمی در استان و ساسان ناطق در مرکز فرصت‌ مغتنمی است که باید از توان آنها بهره جست.

رجبی ادامه داد: الهام سیدحسینی که امروز شاهد رونمایی رمان «من سلاخ نیستم» از وی هستیم، سال‌ها در کارگاه‌های حوزه هنری حضور داشته و امروز این رونمایی نشانگر قلم پر قدرت اوست.

وی اضافه کرد: اینکه نویسنده‌ای قلم در دست دارد، بخشی از فضیلت الهی است. کسبی نیست؛ معرفتی و وهبی است، یعنی از سوی خداوند عنایت شده و از وهابیت اوست که باید قدر دانسته شود؛ در عین حال سختی‌هایی دارد.

رئیس حوزه هنری استان بیان کرد: داستان‌نویسی عرق‌ریزان روح است و سلوک معنوی؛ بحث رمان و خوانش آن نیز حرفه‌ای و تأثیرگذار بوده و رویکرد اصلی حوزه نیز ترغیب و تشویق به رمان‌نویسی است.

وی افزود: سختی کار را می‌دانیم؛ زیرا خلق رمان، پروسه‌ای زمان‌بر است اما بازدهی آن نیز به تناسبِ زحمتی است که پای کار گذاشته شده است.

رجبی با ابراز امیدواری به اینکه تأثیر قلمداران در تاریخ ادبیات کشور ماندگار باشد، پیشنهاد کرد کارگاه رمان نیز در کنار کارگاه رمان جدی گرفته شود.

رمان‌نویسی سبکی از زندگی را به نویسنده تحمیل می‌کند
رضا کاظمی، نویسنده اردبیلی نیز اظهار کرد: اغلب ما نویسندگان، کار خود را با داستان کوتاه آغاز کرده‌ایم و دوست داریم به رمان هم بپردازیم اما تجربه شخصی من این است که رمان‌نویسی سبکی از زندگی و جدیت خاصی را به نویسنده تحمیل می‌کند؛ نظم و مداومت می‌خواهد و نویسنده گرفتار این سبک می‌شود در حالی که در داستان کوتاه، تحت تأثیر یک فضا و تصویر هستیم اما در رمان باید آن را زیست.

وی ادامه داد: در رمان، لحن و زبان مهم است؛ برای رسیدن به این نقطه باید به یک زبان ملموس دست یابیم.

کاظمی درباره «من سلاخ نیستم» نیز گفت: رمان سیدحسینی خاص است، از این رو که به نوعی علمی- تخیلی بوده و حتی ژانر وحشت هم با آن تلفیق شده یا شاید نوعی ژانرنویسی در آن صورت گرفته است؛ ضمن اینکه تمایزی بین دیالوگ‌ها نیست و نثر ژورنالیستی بر آن حاکم است.

 
پری آخته، از بانوان نویسنده اردبیل نیز اظهار کرد: طی خوانش رمان سیدحسینی با این پرسش روبه‌رو شدم که در این اثر صحبت از تناسخ و تکامل روح است یا تکامل جسم؟

وی افزود: سوژه این رمان از یک تکنیک نوظهور علمی برخوردار است و رفته رفته پیشرفت می‌کند که البته فیلم‌های بسیار موفقی نیز در این ژانر ساخته شده‌ است.

آخته اضافه کرد: رمان با نگرشی ایدئولوژیک فریاد می‌زند «یکپارچگی انسان و زمین و زمان در حال از هم گسستن است» و به این ترتیب، تلخ اما گیرا، خواننده را تا پایان داستان با خود می‌کشاند.

وی با توضیح اینکه داستان این رمان از نوعی تکامل‌گرایی حکایت دارد که رو به پوچی و زوال نهاده است، گفت: سیدحسینی در این اثر از عنصر تخیل به نحو مطلوب استفاده کرده و زبان نوشتاری خاص خود را دارد که مشخص می‌کند هم فیلم خوب می‌بیند و هم کتاب خوب می‌خواند؛ از نوشتن لذت می‌برد و در پی خلاقیت نوشتاری است؛ از کنار چیزهای عجیبی که هر روز رخ می‌دهد ساده عبور نمی‌کند و به‌جای اینکه جزئیات را با صراحت تشریح کند، به دنبال راه‌هایی بوده تا به صورت نامحسوس و با شرح وضعیت، تفکر و دیالوگ، جزئیات را به داستان اضافه کند تا از تفصیل‌های بی‌مورد داستان بکاهد و جریان داستان را بهتر پیش ببرد.

نویسنده رمان «چه زود شاعرم کردی» اضافه کرد: تعداد عناصر و مواد داستانی علمی- تخیلی بسیار زیاد و متنوع است و با ظهور هر نویسنده مبتکر جدید بر تعداد آن افزوده می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود؛ وی نیز در اینجا از سفر در زمان، سفر در ابعاد، تضاد با آرمان‌شهری، خلق اکتشافات جدید و علوم کیهانی بهره بسیار برده است.
 
فرانک انصاری نیز درباره رمان سید حسینی اظهار کرد:  این اثر، داستانی علمی – تخیلی – ایرانی است که دنیایی شبیه آنچه در انیمیشن‌‌ها و خواب‌ها می‌بینیم، دارد و تعلیق و کشمکش و علاقه‌مندی نویسنده به هنر، بر جذابیت داستان افزوده است.

وی افزود: این اثر، در واقع حکایت انسان‌هایی است که از هویت خود گریزانند و دست به هر کاری می‌زنند تا به زیبایی یا قدرت دست یابند و می‌خواهد بگوید تکامل هم حد و حدودی دارد؛ ضمن اینکه عنوان آن هوشمندانه انتخاب شده و اگر به چاپ دوم رسید، بیش از متن، مدیون همین عنوان خواهد بود.

بنا به این گزارش، در پایان نشست از رمان «من سلاخ نیستم» نوشته الهام سیدحسینی رونمایی شد که در اسفندماه سال ۱۳۹۷ به همت مرکز آفرینش‌های ادبی حوزه هنری استان و کارگاه قصه و رمان دفتر آفرینش‌های ادبی کشور، در انتشارات سوره مهر، در قطع رقعی و 112 صفحه، با شمارگان 1250 جلد، به قیمت 200 هزار ریال منتشر شده است.

سیدحسینی پیش از این، دو رمان «دوست داشتن» و «جای خالی هیجان» را در کارنامه خود ثبت کرده و چند داستان کوتاه وی نیز در مجلات و کتاب‌های مختلف به چاپ رسیده است.