| به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، براساس اسناد موجود، ایران از زمان باستان تا آغاز قرن هجدهم، دارای جنگلهای بسیار و گوناگون بود. پهنه جنگلهای موجود در ایران با مرزهای کنونی در زمان هخامنشیان به بیش از ۱۶ میلیون هکتار میرسید. از بین بردن جنگلهای ایران از زمان حمله مغول آغاز شد و بهویژه در سه قرن گذشته به بالاترین مرتبه خود رسید. امروزه جنگلهای ایران بیشتر در دامنههای شمالی کوههای البرز و استانهای ساحلی دریای خزر با مساحتی حدود سه میلیون و چهار صد هزار هکتار قرار دارند. مساحت دیگر جنگلهای کشور که بهصورت پراکنده در سایر نقاط ایران وجود دارد نیز سه میلیون هکتار است. در ۶ بهمن ۱۳۴۱، جنگلهای ایران ملی اعلام شد. نزدیک یه ۱۲۰ میلیون هکتار جنگلهای و مراتع کشور برای بهرهبرداری ملی در اختیار دولت قرار گرفت. در پی تصویب این قانون، ۲۸ هزار هکتار جنگل و پنج هزار هکتار فضای سبز دور شهرهای بزرگ و یا پارکهای جنگلی بیشماری در مناطق گوناگون کشور ایجاد شد. زنده کردن دوباره منابع جنگلی، حفاظت خاک، مهار کردن شنهای روان، جلوگیری از پرشدن مخزنهای سدها، جلوگیری از پیشرفت کویر و واپس راندن آن از راه نهالکاری کویری ازجمله طرحهایی بود که در این راستا در کشور پیاده شد.
اما با کاهش سطح جنگلهای هیرکانی شمال کشور و سیر صعودی بهرهبرداری از آن در کنار مسائل و چالشهایی مانند تغییر کاربری اراضی جنگلی، ساختوساز در جنگلها، حضور دام در جنگل، شیوع آفات و بیماریها، تغییرات اقلیمی، بحث تأمین آب توسط جنگل و غیره، حفظ و حراست بیشتر از این گنجینه ملی ضرورت بیشتری پیدا کرد و طرح استراحت جنگل مطرح شد. کتاب «داستان استراحت جنگل» تألیف شاهرخ جباری ارفعی، به بیان رویدادها و روایتهای مرتبط با این طرح میپردازد و در موارد لزوم برای وضوح بیشتر وقایع، تحلیلهایی نیز ارائه شده است.
این کتاب در دو بخش تدوین شده که در بخش نخست به «سابقه گفتمان استراحت جنگل تا سال ۱۳۸۶»، «گزارش راهبردی (۱۳۸۶)»، «درخواست منع مطلق بهرهبرداری (۱۳۸۷)»، «برنامههای توسعه کشور؛ برنامه پنجم (۱۳۸۹)» و «سال ۱۳۹۲؛ سال مصوبه برنامه بهینهسازی)» میپردازد. بخش دوم کتاب به طرح مباحث مرتبط با «برنامه بهینهسازی در سال اول اجرا (۱۳۹۳)»، «اصلاح ماده ۶ مصوبه بهینهسازی (۱۳۹۳)»، «همایشهای سال ۱۳۹۳»، «ویژهنامه روزنامه مردمسالاری (۱۳۹۳)» و «برنامه ملی جنگل (۱۳۹۳)» اختصاص دارد.
نگاه ویژه به منابع طبیعی و جنگلها در برنامه پنجساله چهارم
«قانون برنامه پنجساله چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (۱۳۸۴-۱۳۸۸) از نظر توجه به منابع طبیعی و جنگلها، وضعیت ویژهای دارد و اینبار بهجای عباراتی مانند بهرهبرداری اصولی یا براساس توان بالقوه، خروج دام از جنگل و مانند آن، مشخصا در ماده ۶۹، تعهداتی با عدد و رقم تعیین و مقرر شده است. همچنین در مورد جنگ در بند «ی» آورده است: بهرهبرداری از جنگل، صرفا براساس تعدیل اکولوژیک و ضروریات حفظ جنگل صورت میگیرد.
ماده ۵۹: سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور مکلف است با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست و سایر دستگاههای مرتبط به منظور برآورد ارزشهای اقتصادی منابع طبیعی و زیستمحیطی و هزینههای ناشی از آلودگی و تخریب محیط زیست در فرایند توسعه و محاسبه آن در حسابهای ملی، نسبت به تنظیم دستورالعملهای محاسبه ارزشها و هزینههای موارد دارای اولویت از قبیل جنگل، آب، خاک، انرژی، تنوع زیستی و آلودگیهای زیستمحیطی در نقاط حساس، اقدام ودر مراجع ذیربط به تصویب برساند.»
جنگلهای خزری؛ ثروتی منحصربهفرد
جنگلهای مختلط کاسپینی هیرکانی، یک زیستمنطقه در زیستبوم جنگلهای مختلطِ پهنبرگِ حاشیه جنوبی دریای کاسپین و کناره شمالی البرز است که قدمت آن بین ۲۵ تا ۵۰ میلیون سال تخمین زده میشود. در صفحه ۹۲ کتاب به برخی از گونههای منحصربهفرد این جنگلها اشاره میشود: «در محدوده جنگلهای شمال، بیش از ۱۳۰ گونه درختی و درختچهای شناسایی شدهاند. ازجمله گونههای باارزش جنگلهای هیرکانی میتوان به گونههای زیر اشاره کرد: افرا، انجیلی، آزاد، بلوط، بارانک، توسکا، راش، سرخدار، زربین، نوش، شمشاد، ممرز، سفید پلت، ملچ، لیلکی و … چهار گونه درخت که تنها مختص آب و هوای خزری میباشند در جنگلهای شمال شناخته شدهاند؛ انجیلی؛ لرگ، لیلکی و سفید پلت. در سده اخیر، نمونههایی از این درختان به مناطق اروپایی انتقال داده شده و در پارکهای این کشورها دیده میشوند. علاوه بر اهمیت منحصربهفرد گونههای جنگلی شمال که بهعنوان یک بانک ژن ویژه دارای ارزش فراوانی میباشند، اهمیت و نقش این جنگلها در حیات بشر را میتوان فهرستوار چنین بیان نمود: تنوع ارزشهای جنگل، تولید چوب، حفاظ در برابر صدا، بادشکن و تعدیلکننده اقلیم، ارزشذخیرهسازی آب، تصفیهکننده و تلطیفکننده هوا، حفظ گونههای گیاهی و جانوری، ارزش تفرجگاهی، ایجاد درآمد برای دولت و ارزش تحقیقاتی، آموزشی و پژوهشی.»
نخستین چاپ کتاب «داستان استراحت جنگل» در ۲۱۶ صفحه با شمارگان یکهزار نسخه به بهای ۴۰ هزار تومان از سوی نشر پونه به بازار نشر عرضه شده است. |
