| به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشست «روند پژوهش های ارتباطی در ایران» با حضور مهدی محسنیان راد، سیدمحمد دادگران، حسینعلی افخمی، حسام‌الدین آشنا و حسین بصیریان جهرمی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. محسنیان راد دراین نشست گزارشی از پژوهش‌های ارتباطی در ایران از پیش از انقلاب اسلامی تاکنون ارایه کرد و گفت: زمانی که سازمان پیش‌آهنگی ایران تاسیس شد تحقیقی درباره بررسی محتواهای برنامه‌های رادیویی ایران صورت گرفت. بعدها نیز در سال ۱۳۵۵ تحقیق دیگری سفارش داده شد که پروپوزال آن به وسیله یک موسسه پژوهشی آمریکایی تدوین شده بود. نتایج گزارش پژوهش آذرماه ۱۳۵۷ در یک کتاب ۱۷۹ صفحه‌ای به زبان فارسی و ۸۶ صفحه‌ای به زبان انگلیسی منتشر شد که امروز سرنوشت آن مشخص نیست. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز به تعداد دستیاران پژوهشی مرکز تحقیقات دانشکده علوم اجتماعی افزوده شد و طی تحقیقات سال ۵۹ تا ۶۰، ۵ مجلد کتاب با شمارگان کمی با موضوعات ارتباطات انسانی منتشر شد. او ادامه داد: در سال ۶۲ با حمایت دکتر برادران معاون فرهنگی آستان قدس مرکز پژوهشی آستان قدس رضوی حمایت مادی گسترده‌ای را درباره سفر ۵ قرن سیاحان به ایران به عمل آورد که جرقه آن با گفت‌گو با دکتر معتمد‌نژاد زده شده بود. این کتاب به نوعی به اثر اشغال سفارت آمریکا در ایران و نگرش جوامع غربی به این ایران پس از این حادثه می‌پرداخت و نشان می‌داد که چگونه شکل‌گیری این نگرش به پیش از این واقعه و در سفرنامه‌های سیاحان درباره ایران برمی‌گردد. این استاد ارتباطات در ادامه به انتشار تحقیق فوق محرمانه‌ای با عنوان نگرش خبرنگار اشاره کرد و افزود: این گزارش به خوبی پیامدهای تخصص‌گریزی، خبرگزاری ایرنا را طی ۷ سال قبل از سال ۱۳۶۰ بررسی می‌کند. البته اکنون یک نسخه از این اثر وجود ندارد و تنها یک نسخه در دسترس من است. در اواخر جنگ ایران و عراق نیز به دلیل حکمی که برای یکی از مجریان رادیو صادر شده بود با همت دانشگاه امام صادق و علامه طباطبایی طرح «مطالعه پدیده اوشینیسم در ایران» کلید خورد. به گفته محسنیان راد، یک سال پس از جنگ ما دچار قطع ارتباطات میان فرهنگی شدیم و درست در همین زمان کتاب نگرش سیاح با تمرکز بر ارتباطات میان‌فرهنگی به بررسی این موضوع پرداخت. در سال ۱۳۷۱ نیز که دومین سالگرد تاسیس مرکز تحقیقات رسانه‌ها برگزار می‌شد پژوهش پیام‌آفرینان مطبوعات ایران با تعیین خط‌مشی از سوی کاظم معتمد‌نژاد صورت گرفت و نشان می‌داد که چگونه ۹۴ درصد از فارغ‌التحصیلان رشته ارتباطات بیکارند و جای آن‌ها را در روزنامه‌ها و رسانه‌ها متخصصان رشته‌های دیگر اشغال کرده‌اند. این استاد دانشگاه درباره دو تحقیق روزنامه‌نگاران ایران و آموزش روزنامه‌نگاری و کتاب «فهرستگان ارتباطات» توضیحاتی را اشاره کرد و گفت: کتاب «فهرستگان ارتباطات» تمامی منابع این حوزه را از زمان رضاشاه تاکنون دوره می‌کند اما در سال ۱۳۷۶ من تحقیق را باعنوان ارتباط جمعی در کشورهای اسلامی برای تدریس در دوره دکتری تالیف کردم که متاسفانه به چاپ نرسید. بعدها طی سه دوره در سال‌های ۷۴، ۷۹ و ۸۳ به فاصله ۱۵ سال تحقیق انتقاد در مطبوعات ایران را انجام دادم و نشان دادم که چگونه در ایران نقدکردن تنها نق زدن است. او با اشاره به تحقیقات صورت‌گرفته روی موضوع افکار عمومی در سال‌های ۷۶ تا ۸۱ عنوان کرد: از نیمه دوم سال ۸۴ نزدیک به چهل سال تحقیقات من در این حوزه به دلیل نبود اخلاق حرفه‌ای مصرف پژوهش و نیز داشتن پناهگاهی موهوم به نام علوم انسانی اسلامی پایان یافت چراکه عملا جامعه ایران را محل آزمون و خطاهای مکرر و گوناگون در باب نیازهای رسانه‌ای جامعه، رسالت، کارکرد، کاربرد رسانه‌ها و ساختار آن قرار داده بود. متاسفانه تحقیقات در ایران درست مصرف نمی‌شود یعنی نتایج آن با ایدئولوژی آمیخته شده و در نتیجه تحریف نتایج در راستای منافع جناحی، شخصی و حزبی را به دنبال دارد. محسنیان راد در بخش پایانی سخنانش با بیان اینکه لازم است زبان حرفه‌ای مشترک بین مصرف‌کننده تحقیق و محقق به‌وجود آید گفت: مصلحت نظام بزرگترین آفت برای اخلاق مصرف تحقیق است و من به همین دلیل از دهه ۸۰ به بعد تحقیقات کاربردی در این حوزه را قبول نکردم و طی این مدت توانستم کتاب «ایران در چهار کهکشان ارتباطی» و «ارتباط‌شناسی ۲» را منتشر کنم. این استاد ارتباطات در پایان از انتشار کتاب «رسانه شناسی» خبر داد گفت: این کتاب هزار و ۵۰۰ صفحه‌ای که نسخه اصلی آن در سال ۲۰۱۶ به چاپ رسیده است پس از ۵ سال از سوی انتشارات سازمان سمت به چاپ خواهد رسید. دادگران نیز در ادامه این نشست نگاهی تاریخی به پژوهش‌های پیمایشی کرد و با اشاره به تحقیقات صورت‌گرفته در مرکز تحقیقات صدا و سیما در دوره ریاست مرتضی کتبی گفت: یکی از مهم‌ترین مشکلات پژوهش‌های ارتباط، انتخاب حجم نمونه قابل تعمیم است. همچنین تعیین اعتبار منبع یکی دیگر از مشکلاتی است که اکثر پژوهش‌های ما به آن دچار هستند. به طور مثال نظرسنجی در دوره جنگ اقتضائات خاص خود را داشت و شرایط آن زمان ممکن بود باعث شود مردم جواب‌های صادقانه‌ای به نظرسنجی‌ها ندهند. این استاد ارتباطات در ادامه به تاسیس رشته ارتباطات در دانشگاه ازاد اسلامی اشاره کرد و گفت: همزمان با راه‌اندازی این رشته در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه ازاد دکتر علی اکبر فرهنگی نیز آن را در دوره دکترا راه‌اندازی کرد. افخمی در ادامه این نشست با بیان اینکه ما محققان خوبی نیستیم و بیشتر متخصص دستگاهیم گفت: این یکی از اصلی‌ترین موانع تحقیقات ارتباطی در ایران است از زمانی که مرکز تحقیقات رسانه بیش از ۱۱۰ شماره از مجله رسانه را به چاپ رسانده هنوز هم یک شماره از آن نشان نمی‌دهد چرا مطبوعات ما به بیراهه می‌رود. ما اکنون با بحران مطبوعات در ایران روبرو هستیم و در حالیکه ترکیه و پاکستان ۶ میلیون تیراژ دارند. تیراژ روزنامه در ایران به زیر ۵۰۰ نسخه رسیده است در حالی که افتخار می‌کنیم بالای صد روزنامه روزانه داریم اما خواننده کجاست و ۱۲ میلیون فارغ‌التحصیل دانشگاهی به‌عنوان مخاطب بالقوه کجا هستند. او ادامه داد: برخی حضور شبکه‌های مجازی را علت این موضوع می‌دانند در حالی که ژاپن پیش از ظهور این شبکه‌ها ۶۰ میلیون تیراژ داشت و هنوز هم این تیراژ را حفظ کرده است اما ما فاصله بسیار زیادی با نقطه مطلوب در این حوزه داریم چرا که تحقیقات علوم‌انسانی در کشور ما جایی ندارد. افخمی در بخش پایانی سخنانش کشورها را به دو بخش کشورهایی که صاحب پارلمان و تحزب هستند و کشورهایی که تحزب و دموکراسی ندارند تقسیم کرد و گفت: جامعه تک‌صدایی نمی‌تواند تحقیق کند چون جامعه بدون تحزب نمی‌تواند روزنامه داشته باشد. از سوی دیگر مطالعات تاریخی در ارتباطات عقب‌مانده و مغفول است درحالی که با مطالعه ۴۰۰ سال تاریخ مطبوعات در غرب می‌بینیم که آن‌ها چگونه روند درستی را در این موضوع طی کرده‌اند و از مطبوعات حزبی، تجاری بعدها پس از جنگ جهانی دوم به مطبوعات مستقلی رسیدند که اکنون نیازی به حزب، وابستگی دولت و پول آگهی‌های تبلیغاتی ندارند. |
 |
