| خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)ـ شیوا شکاری مدیر انتشارات جامعه‌شناسان در مسیر فعالیت در حوزه زنان با سختی و دشوارهای زیاد دست و پنجه نرم کرده است و اعتقاد دارد که بهبود شرایط اقتصادی در جامعه فضای بیشتری را برای جذب مخاطبان این حوزه فراهم می‌کند. او از تعداد شمارگان کتاب‌ها در این روزها احساس نگرانی می‌کند و آن را متاثر از نوسات قیمت کاغذ در بازار کتاب می‌داند. با شیوا شکاری در باره نشر کتاب‌های مطالعات زنان و چالش‌های آن گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
انتشار کتاب‌های مطالعات زنان در ایران از چه زمانی شکل گرفته است؟
تاریخ آغاز نشر کتاب‌های مطالعات زنان را باید به لحاظ کمی و کیفی در نظر گرفت هرچند بحث مطالعات زنان همیشه از نظر زمانی دیرتر از موضوعات دیگر در جامعه ما مطرح شده اما به لحاظ کیفی موضوع مهمی است که باید به آن توجه کنیم. بحث‌هایی که در حوزه زنان ابتدا به آن پرداخته می‌شد، بیشتر در مورد نقش‌های تبعیضی و امور روزمره زنان بود که بسیار جنبه عمومی داشت اما کم کم موضوعات پیشرفت می‌کند و به حوزه تخصصی و عینی‌تر نزدیک می‌شود. تغییرات کیفی نیز که در طول زمان رخ داد را به راحتی می‌توانیم در کتاب‌های حوزه زنان مشاهده کنیم.
بعد از انقلاب کتاب‌هایی که در حوزه زنان منتشر می‌شود، دچار چه تحولاتی نسبت به قبل شده است؟
نمی‌توانیم این موضوع را به صورت کلی بررسی کنیم چون قبل و بعد از انقلاب تفاوت ساختاری بسیاری در تمام عرصه‌های زندگی به وجود آمد، پیشرفت عمومی کشور بهبود زیادی پیدا کرد و طبیعی است که ما نه تنها در مورد کتاب‌هایی که در حوزه زنان چاپ و منتشر می‌شود بلکه در هرجنبه‌ای از زندگی اجتماعی و فردی یک توسعه عمیق در این چهل سال رخ داد که این توسعه را در همه ابعاد زندگی می‌توانیم شاهد باشیم. پس در نتیجه با توجه به این ملاک می‌توانیم بگوییم که در بحث کتاب‌های اجتماعی این حوزه پیشرفت چشمگیر است اما آنچه که می‌توان به آن اشاره کرد این است که قبل از انقلاب اسلامی موضوع زنان بیشتر جنبه‌های زندگی عمومی را شامل می‌شد. شاید بتوان گفت زمانی که بحث زن مطرح می‌شد، بیشتر حالت کالا بودن زن را نشان می‌داد و آن‌گونه که شاید و باید غیر از موارد استثنایی از پیشرفت زنان در زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی صحبتي نمي‌كردند. بعد از انقلاب هرچند زنان در نقش‌های فرو دست بوده‌اند اما حضور بیشتری در تمام عرصه ها و بخصوص عرصه‌های دانشگاهی داشته‌اند.
مهم‌ترین چالش‌هایی که بر سر راه انتشار کتاب‌های زنان است چیست؟
در مورد مسائل زنان چون پدیده‌های بسیار متفاوتی وجود دارد، باعث می‌شود که هرکدام از پدیده‌ها که در جامعه رایج‌تر باشد، موضوع کتاب‌ها هم به آن سمت حرکت کند. کتاب‌هایی که در حوزه زنان منتشر می‌شود به راحتی کتاب‌های دیگری که در حوزه‌های متفاوت چاپ می‌شود نیست و این به دلیل حساسیت‌های خاصی است که از سوی جامعه و سازمان‌های مسئول بر این حوزه وجود دارد، این عوامل باعث می‌شود که این نوع کتاب‌ها نتوانند برجسته و وارد عرصه کتاب‌های علمی و درسی شوند. از سوی دیگر مهم‌ترین مشکل این حوزه حساسیت‌های شدید غیر شفاف است.
با توجه به این که رشته مطالعات زنان از غرب وارد شده و از ابتدای ورود به ایران با مخالفت‌های بسیاری روبه‌رو بوده که در نهایت منجر به تغییر بنیادی رشته مطالعات زنان شده است این تغییرات چقدر مثبت بود؟
هر آنچه چیزی که از غرب وارد می‌شود بد نیست بلکه ما می‌توانیم با توجه به حساسیت‌های فرهنگی خود آن را بومی سازی کنیم. زمانی که حوزه مطالعات زنان وارد ایران شد از طرف دولت اصلاحاتی روی آن صورت گرفت و با همکاری آموزش و پرورش، وزارت کشور و وزارت آموزش عالی این رشته تاسیس شد، در آن زمان گرایش‌هایی که در رشته مطالعات زنان وجود داشت مثلا حقوق زن در اسلام بود و تمام ماده‌های درسی این رشته در ارتباط با اسلام معنی می‌شد و زن در خانواده و قوانین خانواده و بسیاری موارد دیگر وجود داشت. تفاوت‌ها و تبعیض‌های اساسی در قوانین ما وجود دارد و زمانی که یک نفر می‌آید و آن را مورد انتقاد قرار می‌دهد او را فمینیسم می‌خواندند و متاسفانه این نگاه نقادانه همیشه زیر سوال می‌رود، این رشته را به گونه‌ای تنظیم کردند که در کل حالت حوزه‌ای پیدا کرد و بیشتر به جای اینکه به توسعه زنان و مشارکت زنان توجه شود به حضور زن در خانواده و به مسائل خانوادگی پرداخته شد، در حالی که حضور زن در خانواده در آن دیدگاه نقد نمی‌شد و حضور زن به عنوان کسی که نقش‌های اساسی خانواده هستند را برعهده می‌گرفت مد نظر بود اما پیشرفت فردی هم مد نظر گرفته می‌شد اما زمانی که قالب رشته را تغییر دادند و اساسا آن را زیر و رو کردند و حضور زن و مشارکت زنان را در غالب زنان سرپرست خانواده تکمیل کردند. یعنی زنانی که سرپرست خانواده نبودند بیشتر به وظایف همسری و مادری تشویق می‌شدند که چندان به فکر حضور در اجتماع نباشند. وجود این نوع سیاست‌ها بود که باعث شد این محتواها از طرف جامعه پذیرفته نشوند.
با توجه به اینکه بیش از یک دهه است مطالعات زنان جزء رشته دانشگاهی محسوب می‌شود شما میزان رشد عناوین کتاب و میزان مخاطبان این حوزه را چگونه می‌بینید؟
از زمانی که این حوزه جزء رشته دانشگاهی محسوب شد، شاهد رشد چشمگیری در حوزه نشر کتاب‌های مطالعات زنان و توجه خاص از سوی جامعه علمی کشور و مردم بودیم اما در ادامه متاسفانه اعمال اختلاف سلیقه‌ها باعث شد که بلافاصله بعد از چند سال دوباره شاهد افت شدیدی از نظر کیفی و کمی در این حوزه شویم. این تفاوت‌ها اتفاق افتاد و یک سری محدویت‌ها منجر شد که توجه مردم به این حوزه کمتر شود که در واقع روز به روز به جای اینکه پیشرفت کنیم عملکرد ما در این حوزه کم‌رنگ‌تر شد.
بسیاری از ناشران حوزه زنان اعتقاد دارند که برای بهبود شرایط نشر در حوزه زنان باید تغییراتی در به روز شدن قوانین صورت بگیرد نظر شما در این مورد چیست؟
قوانین ما به شدت نیاز به بازنگری دارد همچنین تا چند سالی که در دانشگاه این رشته تدریس می‌شد توانست افرادی را تربیت کند که آموزش‌هایی را فرا بگیرند، در واقع نگاه نقادانه برای مسائل زنان و مسائل اجتماعی پیدا کنند که بعدها سعی کردند حالت محافظ کارانه را حفظ کنند و خوشبختانه نگاه خود را دارند. آن‌ها نگاه موشکافانه و نقادانه به قوانین موجود در قانون اساسی دارند. هنوز این افراد تاثیرات خود را دارند هرچندکه در مورد زنان یکسری سیاست‌های سلبی وجود دارد و حساسیت‌ها بسیار بالاست و ما در کتاب‌ها شاهد این حساسیت‌ها هستیم. درباره چاپ برخی کتاب‌ها سخت‌گیرهای بی‌موردی وجود دارد و از نظر یک کارشناس موضوعی ممنوعیت دارد و از نظر کارشناس دیگر ممنوعیت ندارد. بسیاری از کتاب‌های حوزه زنان به دلیل مسائل پیش پا افتاده مجوز نمی‌گیرند و یا به سختی و کندی مجوز می‌گیرند و مدت‌ها در ممیزی می‌ماندند. این چالش بزرگی برسر راه ناشران است که منجر به دلسردی و افت انگیزه می‌شود.
سیاست‌گذاری‌های فرهنگی و حکومتی در حوزه نشر کتاب چه تاثیری در بازار کتاب دارد؟
در بحث ممیزی گاهی وزارت ارشاد به نفع ناشر عمل می‌کند و مانع نشر کتاب‌های بی‌محتوا می‌شود اما از سوی دیگر مشکلاتی هم وجود دارد به طور مثال ممیزی دخل و تصرف‌هایی در کتاب انجام می‌دهد و فقط بحث حذف نیست به عنوان مثال از مترجم می‌خواهد که متنی را به کتاب اضافه کند که این مسئله آسیب جدی را می‌زند و جای نگرانی بسیاری دارد.
اعمال سیاست‌های سلیقه‌ای چگونه بر این حوزه اثر گذاشته است؟
وقتی سیاست‌ها انقباضی می‌شوند، کتاب‌ها مجوز نمی‌گیرند و اعمال سلیقه‌های شخصی زیاد می‌شود. اما زمانی که وزرایی مانند علی جنتی و سید عباس صالحی روی کار آمدند، سیاست‌گذاری انعطاف پذیرتر شده و کتاب‌هایی که مجوز نگرفته بودند با اعمال دخل و تصرف‌هایی صورت گرفته و روانه بازار شده است. من آرزویم این است که وزارت ارشاد سیاست‌های خود را شفاف اعلام کند. البته که خط قرمزها را می‌دانیم اما مشخص و شفاف نیست و از این رو تکلیف نویسنده، مترجم و ناشر مشخص نیست. البته کم و بیش اطلاعاتی وجود دارد، اما آنطوری که نویسندگان و ناشران و مترجمان بدون دغدغه اقدام به تولید محتوا کنند نیست و از این موضوع بسیار فاصله داریم. سیاست‌گذاری شفاف باعث می‌شود که اعمال سلیقه‌های فردی و شخصی به حداقل برسد.
افزایش قیمت کاغذ چه تاثیری در انتشار کتاب‌های زنان گذاشته است؟
افزایش قیمت کاغذ بسیار تاثیر بزرگی در حوزه نشر کتاب‌های زنان دارد. قبل از گرانی کاغذ، تیراژ کتاب‌ها حداقل هزار نسخه می‌شد و کم کم تا ۲۰۰ تا ۴۰۰ نسخه رسیده است. ما کتابی را می‌بینم که ۵۰ نسخه شمارگان داشته است. این برای جامعه ۸۰ میلیون نفری شبیه شوخی است تا واقعیت و در حوزه زنان متاسفانه این مشکل دیده می‌شود.
با شرایط نابسامانی که در نشرکتاب‌های زنان وجود دارد آینده نشر کتاب در این حوزه را چطور می‌بینید؟
اگر شرایط کلی جامعه رو به بهبودی برود و رفاه عمومی بهتر شود، تاثیر مستقیم خود را در بازار کتاب و مسائل فرهنگی می‌گذارد اما اگر مردم همچنان درگیر مسائل اقتصادی و معیشتی باشند و مشکلات پیچیده‌تر دیگری داشته باشند، حداقل در کوتاه مدت نمی‌توانیم که انتظار داشته باشیم شرایط بازار نشر بهبود پیدا کند.
کتاب‌های مطالعات زنان خیلی خوب به ویترین نمی‌آید و به دست مخاطب نمی رسد چه راهکاری برای بهتر دیدن شدن این نوع کتاب‌ها پیشنهاد می‌کنید؟
کسی که می‌خواهد کتابی را تولید کند به جنبه اقتصادی آن هم دقت می‌کند و کتاب‌هایی را برای چاپ و انتشار انتخاب می‌کند که حداقل هزینه‌ها و سرمایه اولیه را برگردانند، اما کتاب‌های حوزه زنان به دلیل کمبود مخاطب برای ویترین انتخاب نمی‌شوند، از طرف دیگر رسانه‌ها در این حوزه بسیار کم کاری می‌شود و کتاب‌های حوزه زنان به خوبی معرفی نمی‌شوند، همه این‌ها باعث می‌شود که مخاطبان کم‌تری به سوی کتاب‌های این حوزه بروند.
در بخش تالیف و ترجمه غلبه با کدام حوزه است؟
در هر دو بخش کتاب داریم، البته به دلیل ممیزی هر دو بخش حالت برابری دارند و به نظر می‌رسد که محتواهای تالیفی و ترجمه‌ای یکسان است.
با توجه به اینکه به نمایشگاه کتاب نزدیک می‌شویم تازه‌های نشر شما به چه تعداد و چه عنوانی در نمایشگاه حضور پیدا می‌کنند؟
ما امسال شصت عنوان کتاب جدید برای نشر در نمایشگاه داریم که ۳۰ درصد آن در حوزه مطالعات زنان است. از جمله تازه‌های نشر در حوزه زنان می‌توانیم به کتاب‌های جامعه شناسی زنان، زن در ادیان، جامعه شناسی خانواده :تاثیر اقتصادی اثر بر روابط عاطفی در خانواده، جامعه شناسی عشق، فمینیسم و اعتیاد، جامعه شناسی خانواده‌های چند همسری ،زن در ادبیات عارفانه فارسی و …. اشاره کنیم. |
