سیاوش صفاریان‌پور، بنیانگذار جایزه علمی «چراغ» در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) درباره اهمیت کتاب و تولید محتوا در انتخاب برگزیدگان این جایزه گفت: در ابتدا باید بگویم، «چراغ» جایزه‌ای است که دیدبانان ترویج علم نامزد‌های آن را مشخص می‌کنند. در واقع در بین فعالان ترویج علم و روزنامه‌نگاران که به نوعی در مجاورت مروجان علم هستند، فراخوانی اعلام می‌شود و ما در طی این فراخوان از آن‌ها درخواست می‌کنیم که نامزد‌های جایزه «چراغ» را معرفی کنند.
وی افزود: یکی از شاخص‌هایی که برای برگزیدگان در نظر می‌گیریم، این است که فرد دارای اثرگذاری اجتماعی در چند حوزه علمی باشد. برای مثال برگزاری همایش‌ها و سخنرانی‌های علمی. یکی دیگر از معیارهایی که به صورت جداگانه در انتخاب افراد به آن می‌پردازیم، فعالیت‌های کتابی و تالیفی برگزیدگان است. اینکه چقدر کتاب تالیفی در زمینه علم به زبان ساده دارند، برای داوران جایزه «چراغ» مهم است. در حقیقت این امر که فرد برگزیده چقدر توانسته در تولید محتوای علم برای عموم مردم نقش‌آفرینی کند و موضوعات علمی را به زبان ساده با مردم در میان بگذارند، قطعا برای انتخاب فرد به عنوان برگزیده اهمیت زیادی دارد.
وی در ادامه با اشاره به مثالی گفت: برای مثال یکی از برگزیدگان امسال جایزه «چراغ» اسماعیل کهرم، مولف باسابقه در حوزه محیط‌زیست بود؛ همواره یکی از معیارهایی که باعث شد ما وی را در بخش یک عمر با ترویج علم این جایزه انتخاب کنیم، تالیف کتاب‌های متعدد بود. در کل تالیف کتاب به ویژه برای کودکان در زمینه‌های مختلف علمی مانند ژانر علمی – تخیلی، می‌تواند از معیارهای مهم برای انتخاب افراد در این جایزه باشد.
صفاریان‌پور با اشاره به دیگر برگزیدگان جایزه چراغ که اغلب مولفان با سابقه بودند گفت: در کل می‌توانم بگویم که همه برگزیدگان جایزه «چراغ» خود صاحبان تالیف هستند. برای مثال محمد علیزاده که خود مولف کتابی است که در آن شیوه‌نامه آزمایش‌های علمی را برای معلمان آموزش داده است. در نهایت یکی از شاخص‌های انتخاب افراد، تالیفاتی است که هم در عرصه مجلات و نشریات و هم در عرصه کتاب و نشر منتشر شده باشد.
صفاریان‌پور یکی از اصلی ترین دغدغه‌ها در زمینه ترویج علم را نرسیدن به تعریف واحد میان اقشار گوناگون علم در کشور دانست و گفت: وقتی صحبت از ترویج علم می‌شود منظورمان این نیست که لزوما افراد دانشمند یا صاحب‌نظر باشد، مهم این است که فرد توانسته باشد بینشی علمی به جامعه تزریق کند. همین بینش علمی کمک می‌کند که کیفیت زندگی ما تغییر کند و به ما یاد بدهد که چگونه درگیر خرافات و شبه علم نشویم.
وی ادامه داد: با توجه به اینکه امروز ما در دنیای پر از خبر و در میان کوران اطلاعات زندگی می‌کنیم، بینش علمی کمک می‌کند تا خبرهای قلابی را باور نکنیم. می‌توان گفت که ایجاد نگرش و سواد در دنیای جدید همان کاری است که ترویج علم انجام می‌دهد. در جهانی که فناوری در آن حاکم است و پیوسته با یکدیگر در ارتباط هستیم، از یک جایی به بعد باید هر فردی این قدرت را داشته باشد تا با دیدن پیام‌های مختلف، بفهمد که کدام حقیقت دارد و کدام فاقد ارزش است. بنابراین جایزه «چراغ» تنها به علوم پایه خلاصه نمی‌شود. در حقیقت هر آنچه را که کمک می‌کند نگرش ما به جهان دقیق‌تر شود دربرمی‌گیرد.
همواره یکی از فعالیت‌های که در بحث ایجاد و اشاعه نگرش علمی در مردم تاثیر‌گذار است فعالیت‌های ناشران کتاب‌های علمی است. این ناشران با وجود آنکه شمار زیادی ندارند، اما دقت زیادی در انتشار کتاب‌های‌شان دارند؛ صفاریان‌پور در پاسخ به این پرسش که چقدر به فعالیت این ناشران در جایزه چراغ توجه دارید؟ گفت: اتفاقا انتشارات مازیار یکی از ناشرانی بوده است که در سال‌های گذشته برنده جایزه ترویج علم از سوی انجمن مروجان علم شده است. اما متاسفانه یک نکته‌ای که در حوزه ترویج علم وجود دارد، این است که هنوز اتفاق نظر واحدی نسبت به تعریف ترویج علم وجود ندارد. عده‌ای معتقدند کتاب علمی چاپ کردن یا انتشار محتوای علمی، نوعی تجارت و کسب و کار است. البته من اینگونه فکر نمی‌کنم؛ اینکه ناشری در امر انتشار کتاب میان یک کتاب علمی و یک کتاب رمان و داستان انتخابش ژانر علمی است، برای ما و جایزه «چراغ» اهمیت زیادی دارد. بنابراین ابتدا باید ما به یک اتفاق نظری در تعریف ترویج علم برسیم.
وی افزود: اینکه به چه چیزی باید عنوان ترویج علم نهیم موردی است که باید در آن به اتفاق نظر برسیم ما اول باید بدانیم که آیا واقعا انتشار محتوای علمی جزو عملکرد ترویج علم محسوب می‌شود یا خیر؟ به اعتقاد من محسوب می‌شود؛ اما بسیاری از فعالان حوزه آکادمیک به این روند معتقد نیستند. معمولا این افراد مطلق‌نگر هستند و نگرش نرمی نسبت به این موضوع ندارند. همچنین برخی از این افراد برچسب زردنگاری یا انتشار محتوای زرد را به این فرایند می‌دهند، درحالیکه محتوای زرد علمی خود دارای تعریف جداگانه‌ای است.
صفاریان‌پور کتاب را دریچه علم دانست و در این‌باره افزود: به اعتقاد من کتاب دعوت‌نامه بسیار معتبر و استانداردی است تا انسان‌ها را به سمت علم بکشاند و آینده علمی را برای خود رقم بزنند. بسیاری از افراد با خواندن کتاب‌های علمی – تخیلی توانستند در یک علم خاص ماهر شوند و به آرزوهای خود جامعه عمل بپوشانند. در واقع کتاب دریچه ورود به دنیای علم است. اما عده‌ای اینگونه می‌پندارند که نهایتا می‌توان به کتاب‌های علمی – تخیلی نام فانتزی دهند. در حالیکه نمی‌توان ژانر علمی – تخیلی را انکار کرد چراکه دروازه ورود به علم است. البته باید گفت اینکه علمی – تخیلی نوعی محتوای زرد است دیدگاهی در حال انقراض است. برای مثال امروزه افراد زیادی وجود دارند که با خواندن مجله دانستنی‌ها علاقه‌مند به یک موضوع خاص می‌شوند و به دنبال آن هم می‌روند. بنابراین نمی‌توان اشاعه محتوای علمی برای عموم را انکار کرد.
با توجه به اینکه مخاطبان فضای مجازی شمار زیادی از عموم مردم را تشکیل می‌دهند و مطالب با سرعت زیادی در این بستر منتشر می‌شوند؛ وی در پاسخ به این پرسش که نگرشتان در جایزه «چراغ» نسبت به انتشار محتوای علمی در فضای مجازی چیست؟ گفت: به طور ویژه فعالیت‌های فضای مجازی و تولید محتوای متنی و بصری در این فضا در جایزه «چراغ» مورد توجه نیست. اما وقتی فردی نامزد دریافت جایزه می‌شود، قطعا فعالیت‌های مجازی آن هم در برگزیده شدنش مد نظر می‌گیریم. در واقع ما توجه مستقیمی به این موضوع نداریم اما در کنار دیگر فعالیت‌های یک فرد به آن می‌نگریم؛ چراکه هنوز خود ما نسبت به آن عادت نکریدم. اینکه ابزار مفیدی است شکی نداریم اما چون در این فضا اطلاعات زیادی وجود دارد و اخبار قلابی فراوانی یافت می‌شود؛ بنابراین خیلی نمی‌توانیم به آن استناد کنیم. به همین دلیل در جایزه «چراغ» کتاب‌ها اعتبار بیشتری دارند تا محتوای انتشاریافته در فضای مجازی.
وی با اشاره به برخی بازیگران حرفه‌ای تولید محتوا در عرصه فضای مجازی گفت: در واقع ویراستاری فنی و علمی اساس یک مطلب خوب علمی را تشکیل می‌دهد که این فرایند در شبکه‌های اجتماعی فعلا محدود است. به همین دلیل در شرایط فعلی خیلی نمی‌توان به این فضا اعتماد کرد. یعنی اعتبار یک مقاله در فضای مجازی به اعتبار نویسنده است نه صرفا انتشار مطلب. البته در این میان افرادی هم نمایان شدند و رشد بسیار خوبی هم کردند. در واقع آن‌ها توانستند قاعده بازی را عوض کنند. مانند چنل‌بی یا استرینگ‌کست که این دو اعتبار خود را در طول زمان به دست آورند؛ اما فارغ از استثناها چندان نمی‌توان به این بخش به عنوان یک بخش ویژه در تولید و انتشار محتوا در جایزه «چراغ» پرداخت. در حقیقت ما با دریای بزرگی از اطلاعات مواجه هستیم که سنجش آن را برای ما بسیار سخت می‌کند.
وی افزود: در کل جایزه «چراغ» دارای سه بخش است که تصور نمی‌کنم تغییری هم در آن ایجاد شود. اما افرادی که برگزیده می‌شوند تمامی فعالیت‌های آنان در نظر گرفته می‌شود. برای مثال سال گذشته که کاظم کوکرم؛ روزنامه‌نگار علم به عنوان برگزیده انتخاب شد. بخشی از داروری که درباره وی انجام شد به بخشی از عملکرد وی در فضای مجازی و صفحه شخصی‌اش اختصاص داشته است. همانگونه که پیش‌تر هم اشاره شد اعتبار رسانه‌‌ها بر اساس افرادی است که وزنه سنگینی در تخصصشان به حساب می‌آیند.
صفاریان‌پور با اشاره به بخش‌های جایزه چراغ گفت: جایزه چراغ دارای سه بخش است که انتخاب دانشگر مروج علم یکی از آن‌هاست. این بخش به فعالیت افراد در فضای آکادمیک اختصاص دارد که علاوه‌بر آن سهم جدی از فعالیت‌های خود را به ترویج علم داشته‌اند. بخش دیگر عنوان یک عمر ترویج علم را دارد که از افرادی که سال‌ها در این زمینه فعالیت کردند تجلیل به عمل می‌آید. بخش دیگر مروج علم سال است که در این بخش فردی برگزیده می‌شود که بیشتری تاثیرگذاری اجتماعی را در طول یک سال گذاشته است.
|
