| خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- شاعرانی که در مدح و منقبت علی (ع) و گاه در هجو و رد دشمنان او شعر سروده‌اند، تلاش کرده‌اند ضمن بیان عواطف و احساسات خود، نگرش‌ها و اندیشه‌ها و باورهای تاریخی و فرهنگی خود را در شعر متجلی سازند. از این رو نام‌گذاری بعضی از انواع ادبی شعر علوی بر اساس وقایع تاریخی و ماجراهایی است که به آن حضرت منسوب است. این دسته از انواع اختصاص به شعر علوی دارد اما در شعر علوی معنا و مفهوم ویژه‌ای پیدا می‌کنند که به شان و منزلت آن حضرت مربوط می‌شود. ساقی‌نامه‌سرایی، غدیریه‌سرایی، فتوت‌نامه‌سرایی، جَنگ‌نامه‌سرایی، ولایت‌نامه‌سرایی، دیونامه‌سرایی، ترانه‌های علوی و اشعار مبتنی بر مدح و منقبت از جمله انواع شعر علوی هستند. (کرمی و پارساپور: ۵۹) در «غدیریه‌سرایی»، آنچنان که از نام این گونه شعری پیداست واقعه غدیر خم در شعر فارسی تجلی می‌کند. غدیر خم یکی از اساسی‌ترین باورهای تشیع است و نه تنها شعرای ایرانی، بلکه شعرای بزرگ عرب نیز در این زمینه اشعاری سروده‌اند. حسّان بن ثابت، کمیت اسدی، دعبل خزایی و سید حیدر حلی از جمله شاعران عربی هستند که در زمینه غدیریه‌سرایی اشعاری دارند. (صحتی: ۲۳۵) حسّان بن ثابت سراینده اولین غدیریه حسان بن ثابت ملقب به شاعرالنبی از شاعران مشهور مخضرم است که از قبیله خزرج در مدینه برخاسته است. حسان بن ثابت قبل از اسلام آوردن یهودی بوده است و بعد از پذیرش اسلام شعر خود را وقف دین جدید کرد. او یکی از بزرگترین شاعران پیامبر به شمار می‌آمد و پیامبر نیز همواره از او دفاع می‌کرد. بنابر موقعیتی که برای حسان فراهم بود او در حوادثی که بر پیامبر و دین اسلام می‌گذشت حضور داشت و درباره آنها شعر می‌سرود. اگر دیوان شعر حسان را ورق بزنیم در آن اشعار زیادی درباره حوادث صدر اسلام مثل غزوات می‌توانیم ببینیم. اگر چه شخص حسان در هیچ یک از غزوات حضور نداشته است. حسان در روز غدیر، پس از تمام شدن خطبه پیامبر با اجازه ایشان شعری درباره این اتفاق خواند و این‌گونه بود که غدیر از زبان حسان بن ثابت وارد شعر عربی شد و غدیریه‌سرایی به بخشی از شعر عرب تبدیل گشت. روایان متعددی سلسله اسناد غدیریه حسان را ذکر کرده‌اند. از جمله حافظ ابو عبدالله مرزبانی محمد بن عمران خراسانی در کتاب مرقاه الشعر از محمد بن حسین ازحفص ازمحمد بن هارون از قاسم بن حسن از یحیی بن عبدالحمید از قیس بن ربیع از ابو هارون عبدی از ابو سعید خدری روایت نموده است که: چون به غدیر خم رسیدیم پیامبر گرامی منادی را امر نمود، مردم را به نماز بخواند،سپس دست علی را گرفت و فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه اللهم وال من والاه و عادمن عاداه. در این هنگام حسان بن ثابت اجازه خواست تا در باره علی شعری بگوید.حضرت هم اجازه دادند بعد حسان شعر خود را شروع کرد: ینادیهم یوم الغــــدیر بنیّهم بخمٍّ واسمع بالـــرسول منادیاً فقال فمن مولاکـم و نبیکم؟ فقالوا و لم یبدوا هناک التعامیا إلهــک مولانا و أنت نبیُّنــا و لم تلق منّا فی الولایة عاصیاً فقــال له قـم یا علیّ فإنّنی رضیتُک‌مِن‌بعدی‌إماماً و هادیاً فمن کنـتُ مولاه فهذا ولیُّه فکونــوا له اتباع صدق والیاً هنـاک دعا اللّهم و ال ولیّه و کن للذی عاد علیاً معادیاً ترجمه غدیریه حسان از این قرار است: پیامبرشان در روز غدیر در سرزمین خم به آنها ندا داد (و چه ندا دهنده گرانقدری) فرمود: مولا و پیامبر شما کیست؟ آنها بدون چشم پوشی و صریحاً پاسخ دادند: خدای تو مولای ما است و تو پیامبر مایی و ما در پذیرش ولایت تو سرپیچی نخواهیم کرد. پیامبر(ص)، به علی(ع) گفت: برخیز زیرا من تو را بعد از خودم امام و رهبر انتخاب کردم. سپس فرمود: هر کس من مولا و رهبر اویم، این مرد مولا و رهبر او است، پس شما همه از سر صدق و راستی از او پیروی کنید. در این هنگام پیامبر(ص) افزود: بار الها! دوست او را دوست بدار و دشمن او را دشمن بدار. علامه امینى غدیریه هاى بسیارى را، که از همان روز نخست در محضر پیامبر اسلام(ص) خوانده مى‌شده و قرن به قرن در طول تاریخ اسلام توسط دانشمندان و شاعران به‌نام به زبان عربى سروده شده بود، از لابه‌لاى متون و منابع بیرون کشیده و در اثر سترگ خود «الغدیر» منتشر ساخته است. قدیمی‌ترین غدیریه‌های فارسی به‌نظر می‌رسد قدیمی‌ترین نمونه اشعار فارسی که در آن از یاد شده، مربوط به دقیقی طوسی است: کیوس‌وار بگیرد همی به چشم آلوس بسان فرخ شهبا، امیر روز غدیر (صحتی: ۲۶) منوچهری دامغانی نیز سروده است: آهنی در کف چون مرد غدیر خم به کتف باز فکند و سر هر دو کم (همان: ۳۱) محمد صحتی سردرودی در کتابی با نام «غدیریه‌های فارسی» به گردآوری این غدیریه‌ها پرداخته است. از نمونه‌های برجسته غدیریه‌سرایی می‌توان به اشعار ناصرخسرو، حسن کاشی، الماسی اصفهانی، قوامی رازی، هاتف اصفهانی، کسایی مروزی و… اشاره کرد. منابع: |
 |
