از مروارید و منجوق تا ملیله و پولک

از مروارید و منجوق تا ملیله و پولک

مروارید

مروارید گوهری است که در اعماق اقیانوس‌ها رشد کرده و بدون نیاز به تراش و صیقل از زیبایی منحصر به فردی در میان جواهرات برخوردار است.

کلمه مروارید ریشه‌ای لاتین داشته و ریشه آن از کلمه پرنا (perna) که نوعی صدف می‌باشد و همچنین سفارولا (sphaerula) به معنی کروری شکل گرفته شده است.

مروارید توسط جانوران نرم تن که ما آن را صدف می‌نامیم و گاها توسط حلزون‌ها به وجود می‌آید.

هنگامی که جسم خارجی وارد صدف شد، صدف به منظور دفع آن، موادی از خود ترشح می‌کند که از جمع شدن این مواد مروارید تشکیل می‌شود.

روند تشکیل یک مروارید به این صورت است که ماده‌ای شاخی به نام کنچیولین به صورت لایه‌های بسیار نازک و متحد المرکز دور هسته‌ای از جسم بیگانه ترشح می‌شود و روی آن را ماده‌ای به نام مادر مروارید که کربنات کلسیم می‌باشد، می‌پوشاند.

شکل اصلی مروارید گرد و کره مانند می‌باشد هرچند مروارید به شکل‌های دیگری نیز مانند گلابی و دکمه و حتی شکل‌های نامنظم هم دیده می‌شود.

مروارید به رنگ‌های سفید، صورتی، نقره‌ای، کرم، طلایی، آبی، سیاه می‌باشد. در آبهای بسیار شور مرواریدهای دارای رنگ كرم بسیار فراوان‌تر از سایر رنگها دیده می‌شوند. مرواریدهای حاصل از آبهای شیرین تیره‌تر از انواع بدست آمده از آبهای گرم هستند.

مرواریدها به عنوان زینت در گردنبند مروارید، آویز مروارید، انگشترمروارید، گوشواره مروارید و دستبند مروارید مورد استفاده قرار می‌گیرد. لازم به ذکر است که گونه مروارید خلیج فارس یكی از باارزش‌ترین انواع مروارید در جهان است.

منجوق دوزی

منجوق دوزی یکی از صنایع دستی زیبای ایران است که در ایران سابقه بسیار طولانی دارد. آثار تاریخی به دست آمده، موید آن است که این هنر در زمان هخامنشیان و ساسانیان از رواج بالایی برخوردار بوده است. منجوق دوزی در گذشته در تبریز و ارومیه بیش از دیگر مناطق رواج داشته ولی امروزه بهترین کارهای منجوق دوزی در قزوین انجام می‌گیرد. از آثار زبیای منجوق دوزی؛ کیسه‌های پول، روقوری، جای جواهرات و … به جا مانده است.

تاریخچه منجوق دوزی

نشانه‌هایی در دست است که در روزگارهخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان منجوق دوزی رواج بسیاری داشته است و قالی‌ها و قالیچه‌ها، چادرها و جامه‌ها را با منجوق‌هایی ازجواهرتزیین می‌کردند.

همچنین در زمان مغولان این هنر در ایران رایج بوده و کلاویخو که در (قرن هفتم ه. ق) و همزمان با سلطه مغولان سفری به ایران داشته و به نگارش گوشه‌هایی ازمشاهدات خود پرداخته، طی سفر نامه اش اشاراتی به این هنر نموده و نوشته دیوارهای شاه نشینی که محل نشستن اعلیحضرت بود همه با پرده‌های سرخ پوشیده شده بود و بر این پرده‌ها منجوق‌هایی از زر و یاقوت و نیز مروارید و سنگ‌های گران بهای دیگر دوخته بودند.

ظاهرا در گذشته‌های دور این هنر جنبه اشرافی داشته و مواد اولیه مصرفی آن را سنگ‌ها و فلزات گرانبهایی که به صورت منجوق ساخته می‌شد، تشکیل می‌داده. ولی هیچ دلیلی در دست نیست که ثابت نماید طبقات عادی اجتماع با بهره گیری از سنگ‌ها یا سایر مواد ارزان قیمت‌تر از آن استفاده نمی‌کرده‌اند.

به هر حال آنچه واقعیت دارد این است که منجوق دوزی دوران شکوفایی خود را در سده (۱۳ ه. ق) پشت سر گذاشته همچنان که مجموعه‌ی عظیم منجوق دوزی‌های موجود در موزه هنرهای تزیینی ایران موید این مسله می‌باشد.